Hava taksi geliştiren şirketler, regülasyonları için hükümetler ve uluslararası kuruluşlar salgın döneminde çalışma tempolarını daha yoğunlaştırdılar. Dünyanın dört bir yanında 400 civarında şirket hava taksi için çalışırken projeleriyle ön plana çıkan yaklaşık 150 şirket var. Türkiye’nin de bu yarıştan kopmaması için Bayraktar’ın Cezeri, MEF Üniversitesi’nin yerli uçan otomobil projesi Kumru, Türk Hava Yolları Teknik AŞ’nin ‘Esinti’ ve diğer benzer projelerin uygun ortaklar bulup çalışmalarına devam etmesi gerekiyor.
Türkiye’nin otomobil projesi TOGG’un bir yandan ve zaman kaybetmeden böyle bir hava taksi projesinde yer almayı değerlendirmesi lazım. Türkiye’nin Otomobili Girişim Grubu Sanayi ve Ticaret AŞ’nin (TOGG) çatısı altında mutlaka bir hava taksi projesi olmalıdır. Elektrikli ve bağlantılı yeni nesil otomobil geliştirirken ekosistemin oluşmasına da katkı sunan TOGG CEO’su M. Gürcan Karakaş’ın acilen gündemine uçan otomobilleri de almasını ümit ediyorum. Karataş böyle bir vizyonu olan isim ve Türkiye’de bu alanda projeleri olan bir ülke.
Küresel ölçekteki hava taksi tartışmalarına dönecek olursak, gökyüzünde trafiğin nasıl düzenleneceğine yönelik çalışmalar ile elektrikli hava taksilerin uzun süre havada kalabilmesi için pil teknolojileri belirleyici konumlarını korumaya devam ediyor. Bu alanda çalışan çok sayıda şirketin iştahını kabartan ise hava taksilerin özellikle metropollerdeki ulaşım sorununa hızla çözüm olacağına yönelik tahminler.
Halihazırda dünyada çok sayıda şirket, hava taksilerin değişik versiyonlarını geliştiriyorlar. Firmalara göre tasarımlar farklılık gösterse de çoğu helikopter gibi dikey olarak inip kalkan elektrikli araçlar (eVTOL’ler) şeklinde dizayn ediliyor.
Bu çalışmaların içinde Airbus, Toyata, Hyundai ve Uber gibi büyük şirketler, uçan taksilerle yolcuları gökyüzüne uçurma sözü verirken, hizmete girmesi için de aralarındaki yarış da devam ediyor. Kalabalık şehirlerde trafik sorununa önemli oranda çare olacağı beklenen hava taksiler yaklaşık 1.000 feet (304 metre) ila 2.000 feet (609 metre) arasındaki irtifalarda 290 km hıza kadar ulaşabilecekler. Ancak NASA’nın geliştirmeyi planladığı hava taksinin 5.000 feet (1524 metre) yüksekliğe kadar çıkabileceği belirtiliyor. Diğer ifadeyle hükümetlerin ve uluslararası havacılık otoritelerinin bu alana yönelik kuralları belli olmadığı için her şirket sahip olduğu teknolojilere kabiliyetlerini açıklıyor.
Hava taksiler 1,5 trilyon dolarlık pazar
Girişim destekli start-up firmaları, Uber ile büyük otomobil ve havacılık firmaları gibi birçok şirket bu yeni gelişen pazardan yer kapmak için acele ediyor. Çünkü ABD merkezli yatırım bankası olan Morgan Stanley’nin araştırmasına göre yakın zamanda şu anda elektrikli hava taksiler olarak bilinen uçan arabalar, önümüzdeki 10 yılda büyümeye devam ederek 2040 yılına kadar küresel olarak 1,5 trilyon dolarlık pazara ulaşacak. Bunun en önemli sebebi ise elektrikli hava taksilerin kentsel mobilite ortamını önemli ölçüde değiştirme potansiyeline sahip olması. Ayrıca elektrikli hava taksilerin işletme ve bakım maliyetlerinin büyük oranda düşme potansiyeline sahip olmaları da pazara olan ilgiyi arttırıyor.
Şehirlere mini havalimanları
Hava taksilerin yoğun yerleşim bölgelerinde istenilen noktalara insanları güvenli bir şekilde indirip-bindirmeleri için şehirlerde “skyports” olarak adlandırılan çok sayıda mini havaalanı ihtiyaç olacağı belirtiliyor. Bu mini havalimanları için ilk proje ise İtalya ve Fransa’da geliştiriliyor. İtalyan ulaşım şirketi Atlantia ile Nice Havalimanı, uçan taksiler için altyapı inşa etmek ve yönetmek için ortak bir şirket kurma kararı aldılar. 2024 yılında kadar inşaatının başlatılmasına karar verilen projeye göre İtalya’nın Roma, Venedik ile Fransa’nın Nice şehrine hava taksiler için altyapı tesisleri yapılacak.
Hedef ABD’de 2024’te ticarileşme
Kalifornia merkezli Joby Aviation ise hava taksileri geliştirmede en ön saflarda yer alan firma olarak dikkat çekiyor. Dikey olarak inip kalkan elektrikli hava taksileri (eVTOL) ile binden fazla test uçuşunu gerçekleştiren firma bu yılın ocak ayında Toyota ile 394 milyon dolarlık yatırım anlaşması yaptı. 2024’te hava taksi hizmetini ticari hale getirmek isteyen firma ABD Federal Havacılık İdaresi’nden (FAA) onay almayı bekliyor. Joby Aviation’ın tasarladığı hava taksi 4 yolcu kapasiteli ve 322 km hıza kadar çıkabiliyor. Tek bir şarjla 240 km’den fazla yol yapabilen araç, kalkış ve iniş sırasında uçaklardan 100 kat daha sessiz seyahat deneyimi sunuyor.
Asya’da Uber – Hyundai iş birliği
Başka bir iş birliği ise Asya-Amerika ortak girişimi olarak Uber ile Güney Koreli otomobil üreticisi Hyundai arasında ilerliyor. Uber’in hava taşımacılığı çalışmaları yapan şirketi Uber Elevate girişimine katılan ilk otomobil şirketi Hyundai oldu. Ortak girişimin tanıttığı konsept kapsamında, elektrikle çalışan “Personal Air Vehicle (PAV)- Kişisel Hava Aracı” 4 yolcu kapasiteli olacak ve 290 km hızla 2000 feet (604 metre) yükseklikte uçabilecek. Çok hızlı şarj edilebilme özelliği olacak olan aracın 100 km menzili olacak.
Airbus’ın hava taksisi CityAirbus
Avrupa havacılık şirketi Airbus’da piyasadaki birçok hava taksi modeli gibi dikey olarak inip kalkan elektrikli uçan araç için önemli mesafe kat edenler arasında yer alıyor. CityAirbus ismindeki V şeklindeki kuyruk tasarımlı hava taksi 4 yolcu kapasiteli olacak. 120 km hızla uçacak olan elektrikli hava taksinin 90 km menzili olacak. İlk uçuşunu 2023 yılında yapması planlanan CityAirbus 2025 yılında uçuş sertifikasını alacak.
Japonya’da sertifikalı ilk hava taksi
Tokyo merkezli girişim firması Skydrive, dikey olarak inip kalkan elektrikli hava taksileri (eVTOL) için Japonya Ulaştırma ve Turizm Bakanlığı’ndan güvenlik sertifikası alan ilk hava taksi üreten firması. Japon SkyDrive, 2025’te Osaka’da düzenlenecek Dünya Expo Fuarı’nda uçan aracıyla hava taksi hizmeti vermeyi planlıyor. Dört tarafındaki pervanelerine elektrikli motoruyla güç veren SkyDrive 10 dakikaya kadar yolculuklar için 48 km azami hıza ulaşıyor.
Alman malı hava taksisi Lilium
Almanya merkezli start-up firması olan Lilium Aviation, 6 yolcu kapasiteli dikey olarak inip kalkan elektrikli hava taksileri (eVTOL) tasarladı. 2015 yılından beri hava taksi tasarımları yapan Alman firması bugüne kadar 4 nesil prototip tasarladı. 2018 yılında tasarlanan son modeli olan Lilium hava taksisi için ABD Federal Havacılık İdaresi’nden (FAA) ve Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA) güvenlik sertifikalarına başvuruda bulundu. 2024 yılından itibaren ticari faaliyetlere başlamayı planlayan Lilium hava taksi 10 bin feet (3048 metre) yükseklikte maksimum 280 km hızla uçmayı planlıyor. Hava aracının menzili ise 250 km.
Baykar Cezeri Uçan Araba
Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de tüm hızıyla hava taksileri için çalışmalar sürüyor. Bayraktar İHA’larla kısa sürede dünyada isminden bahsettiren Baykar Savunmda tarafından geliştirilen Cezeri Uçan Araba, metropellerde hava taşımacılığında köklü bir değişiklik yapmak, sağlık sektörü ve askeri alanda lojistik destek faaliyetlerine yeni bir çehre kazandırmak için geliştiriliyor. Elektrik ile çalışan Cezeri’nin 6500 fit (1981 metre) yüksekliğe kadar çıkabilecek, 80 km menzili ve saatteki hızı da 100 km olacak.
MEF’ten Uçan Araba Kumru
MEF Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Muhammed Şahin tarafından desteklenen “Uçan Araba Kumru” projesinin başında Dr. Kürşad Özdemir var. Kumru’nun kent içi hava ulaşımı için yeni bir platform olması hedefleniyor. 2 kişilik yolcu kapasitesiyle, uzaktan, otonom kontrol edilecek bir hava aracı olacak. Uçuş yüksekliği bin metre, menzili ise 50 km olacak. Cumhuriyetin 100’ncü yılında ilk prototipinin tamamlanıp, uçurulması hedefleniyor.