Havacılık sektörü 2022’yi COVİD-19’dan kurtulmanın mutluluğuyla geçirdi. Ancak başlayan Rusya-Ukrayna savaşı, Avrupa ve Kuzey Amerika’daki havalimanı kaosları, dünya genelindeki ekonomik kriz ve Çin’in salgın kurallarından yeni kurtulması öne çıkan diğer sorunlar oldu. Yılın en son değerlendirmesini geçtiğimiz günlerde katıldığım Cenevre’deki Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği’nin (IATA) medya günleri kapsamında düzenlediği organizasyonda takip ettim. Yapılan analizler neticesinde 2022’nin havacılığın zarar ettiği son yıl olacağı notunu düşmüştüm.
2022’nin genel açıklaması bu şekildeyken 2023’te ise havacılık daha hızlı bir şekilde büyüyecek. Tabi yeni sürprizler olmassa! Bu sene dünya genelinde havayolları ve havalimanları kar etmeye başlayacağı için herkes pastadan en büyük payı almak için çalışacak, yoğun rekabet olacak.
Türkiye’de ise sivil havacılık ile birlikte savunma sanayi tarafından güzel gelişmelere şahit olacağız. Fakat 2022’de çok hareketli geçti. Ay ay hatırlamaya, gözden geçirmeye ne dersiniz.
Ocak: Aycı görevi Bolat’a devretti
Cirirum verilerine göre 2021’in en dakik havayolları Japonya’da yer aldı. En dakik havayolu şirketi ise Japon All Nippon airways (ANA) oldu. ANA, 2021’de yüzde 95,04’lük zamanında kalkış performansı gerçekleştirdi. Bunun yanı sıra bir diğer gelişme en işlek havalimanlarının açıklanması oldu. Arz edilen koltuk/mili uçuş verilerine göre belirlenen listede ilk sırada ABD’nin Los Angeles Havalimanı yer aldı. İstanbul Havalimanı ise sıralamada 11’inci oldu.
Ayrıca geçen ocak ayının son günlerinde Türk Hava Yolları (THY) Yönetim Kurulu Başkanı değişti. İlker Aycı’nın yerine Ahmet Bolat THY Yönetimi Kurulu Başkanı oldu.
Şubat: Havacılığa Rusya-Ukrayna etkisi
Otoritelerin 2022 yılında salgın öncesi rakamların yakalanabileceğini düşündüğü günlerde, tarihler 24 Şubat’ı gösterirken Rusya, Ukrayna’ya askeri operasyonu başlattı. Savaş havacılığın dönüşünün zorlanacağı manasına geliyordu. Savaşın başlamasıyla dünyadaki ülkelerin çoğu Ukrayna uçuşlarını durdurdu. Ukrayna hava sahası uçuşlara kapandı. Rusya’ya yapılan havayollarının seferleri ise çok azaldı. Savaştan dolayı petrol fiyatları da tavan yaptı.
Ayrıca sıra savaş esnasında dünyanın en büyük uçağı olan ve sadece 1 tane üretilen Antonov An-225 Mriya’nın Rusya tarafından vurulduğu doğrulandı. Antonov An-225 Mriya, son olarak Rus askeri birliklerinin ele geçirdiği Hostomel-Antonov Havalimanı’nda bekletiliyordu.
Mart: Bayraktar TB2’ler Ukrayna’da
Mart ayında savaş tamamen hızlandı. Rusya’ya karşı ülkeler hava sahalarını kapattılar. Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin yedinci gününde saldırılar devam ederken, Ukrayna’nın savunmada kullandığı Bayraktar TB2 SİHA’ları cephede önemli rol oynamaya devam ediyordu. SİHA’ların savunmadaki başarısı tüm dünyanın gündemindeyken, Ukrayna’da Bayraktar SİHA’ları öven bir şarkı yapıldı. Türkiye’de ise Bayraktar AKINCI B TİHA gerçekleştirdiği test uçuşunda rekora uçtu. 40 bin 170 feet yüksekliğe çıkarak irtifa rekoru kırdı.
Dünya havacılığında havayolları ve havalimanları maske zorunluluğunu birer birer kaldırmaya başladı. Bunun yanı sıra 2016 yılından bu yana Pegasus Hava Yolları CEO’su olarak görev yapan Mehmet T. Nane, 31 Mart 2022 Perşembe günü gerçekleştirilen Olağan Genel Kurul Toplantısı’nda Yönetim Kurulu Başkan Vekili olarak seçildi. Nane’den CEO’luk görevini ise Ticaretten Sorumlu Genel Müdür Yardımcılığı görevini yürüten Güliz Öztürk alarak, Türkiye’nin ilk dünyanın sayılı kadın CEO’larından birisi oldu.
Nisan: Kadın CEO’lar dönemi
Nisan ayı bir kaza haberiyle başladı. DHL tarafından işletilen bir Boeing 757-200 kargo uçağı Kosta Rika’nın Juan Santamaria Havalimanı’nda pistten çıkıp kırıma uğradı. Meydana gelen kazada pilot ve yardımcı pilot tahliye edildi.
KLM’de Marjan Rintel ve Pegasus’da Güliz Öztürk’ün ardından İsrailli taşıyıcı El Al Airlines da CEO’luk görevine bir kadının getirildiğini açıkladı. Dina Ben Tal Ganancia, görevinden istifa eden Avigal Soreq’in yerine havayolunda CEO oldu.
Uluslararası Havalimanları Konseyi (ACI World) tarafından açıklanan verilere göre 2021 yılında Atlanta Hartfield Jackson Havalimanı en yoğun havalimanı oldu. Atlanta 2020’ye göre yüzde 76.4 artışla 75,7 milyon yolcu ağırladı. İkinci sırada olan Dallas Fort Worth Havalimanı’nın yolcu sayısı yüzde 58,7 artarak 62,5 milyona ulaşırken, Denver International yüzde 74.4 artış ile 58,8 milyon yolcu ağırlayarak üçüncü sırada yer aldı.
Mayıs: TAV’da Şener görevi Kaptan’a devretti
TAV Havalimanları Holding’in başlangıcından bu yana başında olan Sani Şener, TAV CEO’luğu görevini yine şirketin kıdemli isimlerinden olan Serkan Kaptan’a devretti. Gülüz Öztürk’te Pegasus’taki görevine fiili olarak başladı.
Türk Hava Yolları (THY) uçuşlarda maske zorunluluğunun kalktığını duyurdu.
Kanadalı iş jeti imalatçısı Bombardier, 78 milyon dolarlık satış fiyatıyla Global 8000’i tanıttı. Yenilikçi kanatlara sahip iş jeti, süper verimli motorları ile 14 bin 816 km menzile uçabilecek. Uçak Mach 0,94 yani saatte 1.160 km hızla sektörün en hızlısı olarak lanse edildi.
Haziran: IATA Genel Kurulu’nda Türk rüzgârı
Uluslararası hava taşımacılığı derecelendirme kuruluşu Skytrax, 2022 yılının en iyi havalimanlarını açıkladı. 16 Haziran 2022’de Fransa’nın Paris kentinde düzenlenen Passenger Terminal EXPO’da Skytrax tarafından dünyanın en iyi havalimanları belirlendi. Doha Hamad Havalimanı, 2021’in ardından 2022’de de Dünyanın En İyi Havalimanı seçildi.
IATA’nın 78. genel kurulu Doha’da gerçekleşti. Benim de katıldığım genel kurulda resmen Türk rüzgârı esti. Mehmet Nane Doha’da IATA Başkanlık koltuğuna oturan ilk Türk oldu. THY Yönetim Kurulu ve İcra Komitesi Başkanı Ahmet Bolat’ın 3 sene boyunca IATA’da Yönetim Kurulu Üyesi olacağı açıklandı. Pegasus Hava Yolları CEO’su Güliz Öztürk ise IATA tarafından Inspirational Role Model Winner (İlham Veren Rol Model) ödülünü aldı. En önemli gelişme ise 79. IATA Yıllık Olağan Genel Kurul Toplantısı İstanbul’da Pegasus Hava Yolları ev sahipliğinde gerçekleşeceğinin açıklanması oldu.
Öte yandan havacılığın Oscar’ı olarak adlandırılan Kristal Kabin Ödülleri’nin sahipleri belli oldu. Airport programının kıdemli muhabiri Emre Nar bu önemli organizasyonu Hamburg’ta takip etti.
Temmuz: Havalimanlarında kaoslar ortaya çıktı
Temmuz ayının başlamasıyla yoğun döneme hazırlıklı olmayan havalimanları büyük kaos yaşadı. Özellikle Avrupa’da yapılan grevler nedeniyle uçuşlar icra edilemedi. İrlanda, Hollanda, Almanya, İngiltere ve Fransa başta olmak üzere buradan seyahat etmek isteyenler büyük çile çekti. Uçuşlar iptal oldu, gecikmeler yaşandı. Havalimanlarına yolcular 4 saat önceden çağırıldı, sayıyla yolcu alımı sistemi uygulandı. Uçaklar yolcusuz, sadece bavul taşıyarak sefer düzenlediler. Bu aksaklık tüm yaz dönemine yansıdı. Temmuz ayında havalimanları ve bağlantılı olarak havayolları bu olumsuzlukları yaşadı.
Öte yandan 2029 yılında yolcu taşımaya başlaması beklenen Supersonic ‘Overture’ uçağının yeni tasarımları ortaya çıktı. Ortalama 65-80 kişi arasında yolcu taşıyabilen uçağın Londra ve New York arasındaki yolculuğunu üç buçuk saat içinde gerçekleştirebileceği açıklandı. Bu da İstanbul’dan New York’a yapılacak bir seyahatin yaklaşık 1 saat 40 dakika olacağı anlamına geliyor.
Salgın nedeniyle 2020’de yapılamayan, dört yıl aradan sonra kapılarını açan Londra Farnborough Havacılık Fuarı, katılımcı ve sipariş açısından beklentileri karşılayamadı. Takip ettiğim Farnborough Havacılık Fuarı’nda 441 sipariş verildi.
Ağustos: Havalimanı kaoslarına havayolları de eklendi
Ağustos ayı Lufthansa pilotlarının grev haberiyle başladı. Havayolunun merkezi konumundaki Münih ve Frankfurt havalimanlarında 1000’e yakın uçuş iptal edildi. 134 bin yolcu bu durumdan etkilendi. ABD’deki havayolu yolcu şikayetleri, salgın öncesi rakamlara kıyasla yüzde 320 arttı. Ve kasım ayına kadar ABD havayolları, COVİD-19 salgınının başlamasından bu yana iptal edilen veya değişen uçuşlar için yolculara 600 milyar dolardan fazla geri ödeme yaptı. Amsterdam Schiphol Havalimanı, kapasite sınırını eylül ve ekim aylarına kadar uzattığını duyurdu. eylül ayındaki günlük 67 bin 500 yolcu sınırı, ekimde 69 bin 500’e yükseltildi.
Türkiye’de üretilen ve özellikle sınır ötesi operasyonlarda adından sıklıkla söz ettiren Bayraktar TB2 SİHA’lar 500 bin uçuş saatine ulaşarak rekor kırdı. Ayın son gününde ise TEKNOFEST, Samsun’da kapılarını ziyaretçilere açtı. Festival kapsamında ilk kez görücüye çıkan Muharip İnsansız Uçak Sistemi (MİUS) Kızılelma ilgi gördü.
Eylül: TEI turbofan motoru TF6000 tanıttı
Türkiye’de tasarlanıp, geliştirilen ilk turbofan motor TEI-TF6000 ilk defa Samsun’da TEKNOFEST’te görücüye çıktı. TF6000 süpersonik uçuşlara uygun olarak geliştirildi. TF6000 F-16 uçaklarındaki F-110 motoruyla aynı teknolojiye sahip. F-110’da aynı TF6000 gibi askeri turbofan motoru olarak kullanılacak.
17 Eylül’de Baykar tarafından geliştirilen Muharip İnsansız Uçak Sistemi (MİUS) Kızılelma ilk kez motor çalıştırarak Motor Entegrasyon testini başarıyla tamamladı.
İngiltere merkezli havacılık derecelendirme kuruluşu Skytrax 2022 yılının ‘Dünya Havayolu Ödülleri’ni açıkladı. Qatar Airways 2022 yılının en iyi havayolu seçildi. Qatar Airways 7’nci kez dünyanın en iyi havayolu seçildi. İkinci Singapore Airlines, üçüncü ise Emirates olarak belirlendi.
Hong Kong uçuş mürettebatına uyguladığı karantina kurallarını kaldırdığını açıkladı. Air Canada, İsveçli Heart Aerospace şirketi tarafından geliştirilmekte olan 30 elektrikli hibrit uçak satın almak için bir anlaşma imzaladı. İsrailli Eviation’un Alice isimli elektrikli uçağı 2 yıl gecikmeli olsa da ilk yer testini yaptı. Ayın sonlarında da Alice havalandı.
Ekim: TUSAŞ’tan jet motorlu İHA süprizi
ABD’de United ve American Airlines’ten sonra Delta Air Lines de elektrikli hava taksi geliştiren Joby ile ortaklık kurdu. İlk etapta 60 milyon dolarlık yatırım toplamda 200 milyon dolara ulaşacak. Hava taksilerin 2024’te faaliyete geçmesi planlanıyor açıklaması yapıldı.
Honda Aircraft Company, HondaJet’in yeni modeli olan Elite II’yi Orlando’daki İş Havacılığı Kongre ve Sergisi’nde (NBAA-BACE) tanıttı. Aynı zamanda HondaJet’in modellerinde kullanılan motorları geliştiren GE Honda Aero Engines (GE Honda), HF120 motorunun yüzde 100 Sürdürülebilir Havacılık Yakıtı (SAF) kullanım testini başarıyla tamamladığını duyurdu.
Ülkemizde ise ilk kez benim duyurduğum TUSAŞ’ın jet motorlu İHA’sının Şubat 2023’te sürpriz yapacağı haberi gündem oldu. TUSAŞ’ın ANKA İHA platformu üzerinde geliştirdiği jet motorlu İHA 0.7 mach yani saatte yaklaşık 800 km hıza sahip olacak ve takriben 6.5 – 7 ton ağırlığıyla havalanacak.
Bu gelişmenin yanı sıra 876 firması ve 24 üniversitesiyle Avrupa’nın en büyük sanayi kümelenmesi olan SAHA İstanbul’un düzenlediği SAHA EXPO Savunma, Havacılık ve Uzay Sanayi Fuarı, kapılarını halka açtı. Ve fuarda bu yıl 114 anlaşmaya imza atıldı.
Kasım: Kızılelma taksi ve koşu testini tamamladı
Tamamen elektrikle çalışan Robinson R44 helikopteri, iki havalimanı arasında tarihi bir ilk uçuş gerçekleştirdi. Elektrikle çalışan hava aracı Kaliforniya’daki Jacqueline Cochran Bölgesel Havalimanı’ndan Palm Springs Uluslararası Havalimanı’na 33,7 km uçuş gerçekleştirdi. Helikopterin pilot koltuğunda OC Helicopters CEO’su Ric Webb ve Lung Biotechnology’nin ana şirketi United Therapeutics’in CEO’su Martine Rothblatt yer aldı. Sekiz pervaneli, büyük bir insansız hava aracına benzeyen test aracı Paris’in dışındaki Pontoise-Cormeilles havaalanından bir yolcu ile havalandı ve yakında diğer hava araçları uçarken kısa bir tur attı.
Test pilotu Paul Stone hava aracının dijital kontrollü uçuş sistemi ve çoklu pervanesinin hava aracının uçuşunu geleneksel helikopterlerden çok daha kolay hale getirdiğini belirtti.
Rolls-Royce ve easyJet havacılık endüstrisinin 2050 yılına kadar net sıfır emisyon hedefine ulaşması için yeni bir eşiği daha geride bıraktı. Rolls-Royce kasım ayının sonlarında, hidrojen teknolojisine uyarlanmış bir uçak motorunun ilk testinin başarıyla gerçekleştirdiğini duyurdu.
Baykar Teknoloji, Bayraktar Ailesi’nin 20 yıllık hayalini gerçekleştirerek, milli ve özgün olarak tasarlanıp, geliştirilen Türkiye’nin ilk insansız savaş uçağı Kızılelma’nın taksi ve koşu testini başarıyla tamamladı.
Aralık: Milli ve yerli ürünler için en iyi ay!
ABD, 6. nesil nükleer ve konvansiyonel silah taşıma kapasitesine sahip hayalet uçağı B-21 Raider’i tanıttı. ABD Hava Kuvvetleri uçak için “gelecekteki bombardıman gücümüzün omurgası” ifadesini kullanıldı.
Bunun yanı sıra en değerli uçak üreticileri belirlendi. Piyasa değeri en yüksek uçak imalatçıları arasında ABD’li Lockheed Martin ilk sırayı alırken, Airbus ile Boeing yarışını ABD’li üretici kazandı. Boeing ikinci olurken, Airbus üçüncü sırayı aldı.
ABD’li uçak üreticisi Boeing’in son ürettiği 4 motorlu 747 tipi uçağı 2023’ün başlarında Atlas Air’e teslim edilmeden önce şirketin geniş gövde fabrikasından ayrıldı.
Ülkemizde ise yılın son ayında çok önemli gelişmeler oldu. Baykar’ın kendine öz kaynaklarıyla milli ve özgün olarak geliştirdiği Türkiye’nin ilk insansız savaş uçağı Bayraktar Kızılelma, teker kesme testinde ayaklarını yerden kesti.
TUSAŞ Motor Sanayi A.Ş. (TEI), Türkiye İnovasyon Haftası’nda TEI-TF10000 motorunun lansmanını yaptı. Bayraktar Kızılelma ve ATAK-2 gibi projelere güç verecek olan motor ilk defa sergiledi.
Türkiye’nin milli imkanlarla geliştirdiği ilk jet motorlu hafif taarruz uçağı HÜRJET, iniş takımlarına kavuşarak hangardan çıkışı gerçekleştirildi. TUSAŞ tarafından geliştirilen ANKA 3 Muharip İnsansız Uçak Sistemi (MİUS) tasarım görüntüleri ortaya çıktı. ANKA 3’ün 2023’ün ilk yarısında uçuşunu gerçekleştirmesi bekleniyor. Ve son olarak Milli Muharip Uçak (MMU), iniş ve motor takımlarına kavuştu.