Yakolev uçaklarının tasarımcısı Alexander Sergeyevich Yakovlev

Alexander Sergeyevich Yakovlev, kısaca Yak-X veya Yakovlev olarak bilinen uçakların isim babası, mühendisi ve tasarımcısıdır. Yak serisi uçakların büyük bir çoğunluğu Sovyetler Birliği tarafından II. Dünya Savaşı’nda kullanılmış, çok kritik roller oynamış ve önemli başarılara imza atmıştır. Özellikle Yak-3 ve Yak-9 modelleri Alman uçaklarına karşı oldukça başarılı olmuştur.

Alexander Yakovlev, 1 Nisan 1906 yılında Moskova’da dünyaya geldi. İlk defa uçağı 6 yaşındayken büyükannesi ile gittiği bir uçuş festivalinde görmüştür. Okuldayken 1919 yılından 1921 yılına kadar yarı zamanlı kurye olarak çalışmış ve 1922’de bir okul projesinin parçası olarak ilk model uçağını yapmıştır. 24 Eylül 1924’te ilk uçuşunu yapan AVF-10 planörünü tasarlayarak “tasarım ödülü” kazanmıştır. Bu ödülden dolayı kendisine Zhukovsky Hava Kuvvetleri Askeri Mühendislik Akademisi’nde işçi olarak bir pozisyon verilmiştir. Ancak, akademiye kabul edilmek için tekrarlanan girişimleri, proletarya kökenlerinin olmaması nedeniyle reddedildi. 1924’te gönüllü olarak Kızıl Ordu’ya katıldı ve Kızıl Ordu’nun Nikolay Zhukovsky Hava Kuvvetleri Akademisi’nde uçak ustası olarak askerlik görevinde bulundu. 1927-1931 yılları arasında öğrenciydi ve aynı zamanda tasarımcılar ve işçilerden oluşan bir ekiple hafif uçak üretiyordu. 1927 yılında tasarladığı AIR-1 ultra hafif uçağı, 1927 ve 1933 yılları arasında tasarladığı 10 uçaklık bir serinin ilkiydi. Yakovlev, 1931 yılında akademiden uçak mühendisi olarak mezun oldu.

Alexander Yakovlev, akademide hem pistonlu hem de jet motorlu uçak tasarlamaya başladı. II. Dünya Savaşı’ndan hemen önce Yak-1 avcı uçağını tasarladı. 1935’te baş tasarımcı, ardından Yakovlev Tasarım Bürosu’nda 1956-1984 yılları arasında OKB Yakovlev’in baş tasarımcısı oldu. İlk Sovyet jet avcı uçağı Yak-15 1945’te tasarlandı, ardından Yak-17 ve Yak-23 geldi. Başarılı çift motorlu “uçan vagon” askeri nakliye helikopteri Yak-24 birçok dünya rekoru kırdı. II. Dünya Savaşı’ndan sonraki yıllarda, MiG tasarımının popülaritesinin artmasıyla Yakovlev; sivil uçaklar, özellikle de akrobasi uçakları tasarlamaya başladı.

Aleksander Yakovlev, Stalin’in 1936-1938 Büyük Arınma döneminden sağ kurtulan birkaç uçak tasarımcısından biriydi. Joseph Stalin ile yakın bir ilişkisi vardı. Daha sonra, Yakovlev anılarını “The Purpose of Life” isimli kitabında yayınladı. Savaş sırasında ve savaş sonrası yıllarda, Sovyet havacılığının gelişiminin ana aşamalarına odaklandığı kitabında, Stalin’in ofisinde yapılan bazı toplantılara da yer vererek aralarında geçen şu diyaloğu paylaşmıştır: “1939’da Stalin beni toplantıya çağırdı. Utangaçtım ama bana utangaç olma dedi. Genç yaşına rağmen sana güveniyoruz. Ne yaptığınızı iyi biliyorsunuz ve seleflerinizin hatalarıyla bağlantınız yok. Daha objektif olabilirsiniz. Selefleriniz bizi bir bataklığa sürükledi.”

Aleksander Yakovlev, kariyeri boyunca birçok madalya ve onur ödülüne layık görüldü. 1938’den beri Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin bir üyesi olan Yakovlev, yedi kez “Stalin Ödülü” ve sekiz kez “Lenin Nişanı” aldı. 1943’te SSCB Bilimler Akademisi üyesi olup, 1940 ve 1957’de “Sosyalist Emek Kahramanı” ödülü ile ödüllendirildi. 1946’da “Havacılık Genel Albayı” unvanını aldı. 1976’da SSCB Bilimler Akademisi’nde akademisyen oldu. 1956 yılından, emekli olduğu 1984 yılına kadar baş tasarımcı olarak faaliyetlerini yürüttü. 47 (1934) ve 464 (1947) numaralı havacılık tesislerinin baş tasarımcısı olarak görev yaptı. Havacılık Endüstrisi Bakanlığı Bilim Kurulu Başkanlığı (1947-1949), Moskova Havacılık Enstitüsü Uçak Tasarım Departmanı Başkanı (1945-1959), Havacılık Dergisi Yayın Kurulu Başkanı (1942-1947) ve Yüksek Sovyet Yardımcısı (1946-1986) olmak üzere çeşitli görevlerde bulundu.

Aleksander Yakovlev, 60 yıllık çalışması boyunca, farklı tip ve modifikasyonlarda 200’e yakın uçak projesinin başındaydı ve bunlardan 100’ü seri olarak üretildi. Bunlar arasında: irtibat uçağı AIR-6 (1932), en hızlı Sovyet uçakları AIR-7 (332 km/saat, 1932) ve BB-22 (567 km/saat, 1939); ilk toplu tek kanatlı uçaklar UT-2 (1932) ve UT-1 (1936); II. Dünya Savaşı’nın önemli avcı uçakları Yak-1, Yak-7, Yak-9, Yak-3 ve savaştaki Sovyet avcı filosunun üçte ikisini oluşturan uçaklara 1940-1946 yılları arasında düzinelerce modifikasyon yapıldı.

Yaptığı çalışmalardan açıkça görüleceği üzere Aleksander Yakovlev, SSCB’de jet havacılığının öncülerinden biriydi. Ağırlık ekonomisi, tasarım çözümlerinin basitliği ve yenilikçi düşüncenin genişliği dahil olmak üzere yüksek tasarım kültürü ile karakterize edilen uçak yapımında kendi özel okulunu oluşturdu. Liderliği altında seri üretilen savaş jetleri geliştirildi: Yak-15 (1946), saha hizmetine giren ilk Sovyet jet avcı uçağı; Yak-25 (1952) her hava koşuluna uygun ilk önleyici; Yak-27R (1958) ilk süpersonik keşif uçağı; Yak-28 ilk Sovyet ön bombardıman ve önleyici uçağı ve bahsi geçen uçağın diğer birçok versiyonu; kısa kalkışlı dikey iniş uçakları (STOVL) Yak-36 (1964) ilk Sovyet STOVL ve Yak-38 (1972); en çok yük kaldıran iniş takımları seri araçları Yak-14 planör (1948) ve Yak-24 helikopteri (1952); popüler eğitim uçakları Yak-11 (1945), Yak-18 (1946), Yak-18T (1967), Yak-52 (1974); hafif genel havacılık uçağı Yak-12 (1947); Sovyet pilotları tarafından uçurulan Yak-18P, PM, PS, Yak-50, Yak-55 (1960-1981) akrobasi uçakları Dünya ve Avrupa akrobasi şampiyonalarında 69 birincilik ödülü kazanmıştır.

Aleksander Yakovlev, “Uçak Hikayeleri”, “Yaşamın Amacı”, “50 Yıllık Sovyet Uçak Yapımı”, “Sovyet Uçakları” ve bir dizi dergi ve gazete makalesinin yazarıydı. İki kez evlendi. 1934-1937 yılları arasında Lydia Nikolayevna Rudinkinoy ile evliydi. 1938’de Catherine Matveevna Mednikova ile evlendi. İkinci evliliğinden Sergei ve Alexander adında iki oğlu oldu. Yakovlev’in iki oğlu da kendisi ile çalıştı. Biri Yak-40/42 uçaklarını tasarladı, diğeri Yak-52 eğitim uçağından sorumlu oldu.

22 Ağustos 1989 yılında Moskova’da hayata veda etti. Moskova’daki Novodeviçi Mezarlığı’na defnedildi. Arkasında çok önemli havacılık mirasları bıraktı. Tasarım konusunda havacılık tarihine çok büyük katkılarda bulundu.