Bu yıl 54’üncüsü düzenlenen Paris Havacılık Fuarı (Paris Air Show); 1909’da ilk defa düzenlenen, o günden bugüne hızla gelişmeye devam eden, dünyanın en eski ve en büyük havacılık gösterilerinden birisidir. Havacılık ve uzay endüstrisi temalı dünyanın en büyük etkinliği olarak kabul edilmektedir. Gerçekleştiği mekân nedeniyle (Paris’teki Le Bourget Havaalanı) genellikle “Salon Du Bourget” olarak da bilinir. Fransız Havacılık ve Uzay Endüstrileri Birliği (Groupement des Industries Françaises Aéronautiques et Spatiales, GIFAS) ile birlikte düzenlenmektedir. Havacılık ve uzay alanında faaliyet gösteren firmaların mutlaka katılması gereken en önemli etkinliklerdendir. Bu yılki fuarda 2.500’den fazla uluslararası katılımcı şirket/kuruluş, 130.000’i profesyonel toplam 300.000 ziyaretçi ve dünyanın dört bir yanından 322 resmi delegasyon yer almıştır.
Fuardan önceki hafta sonu sürpriz gök gürültülü fırtınalarla ve aralıklı yağışlarla geçti. Yağışlar, fuar için hazırlanan bazı platformların hasarlanmasına sebep oldu. Paris Havacılık Fuarı, 4 yıl aradan sonra 19 Haziran 2023 Pazartesi sabahı Le Bourget Havalimanında ziyaretçilerini olağan dışı hava ve sağanak yağışlara hazırlık telaşı içerisinde karşıladı. Bilindiği üzere her iki yılda bir yapılan etkinlik, COVID-19 salgını nedeniyle 2021 yılında iptal edilmesinin ardından 19 – 25 Haziran 2023 tarihleri arasında her zaman olduğu gibi Paris Le Bourget Havaalanı fuar alanında gerçekleştirildi. Organizasyonun tarihi, Paris Motor Fuarı’nın bir bölümünün uçaklara ayrıldığı 1908 yılına kadar uzanır. Sonrasında 1909 yılında, 25 Eylül’den 17 Ekim’e kadar Grand Palais’de özel bir hava gösterisi düzenlendi ve bu gösteri sırasında 100.000 ziyaretçi 380 katılımcının ürünlerini ve yeniliklerini gördü. Birinci Dünya Savaşı’ndan önce dört gösteri daha vardı. Gösteri 1919 yılında yeniden başladı. 1924’ten itibaren iki yılda bir düzenlendi ve İkinci Dünya Savaşı sırasında tekrar kesintiye uğradı. 1946 yılında yeniden başladı ve 1949’dan itibaren her tek yılda bir düzenleniyor.
Paris Havacılık Fuarı; havacılık, uzay, savunma endüstrilerindeki gelişmelerin sergilendiği ve iş birliği için fırsatların sunulduğu önemli bir rol üstlenmektedir. Fuarın yedi günü iki parçaya bölünmüştür. Birinci kısmı sektör profesyonellerine yönelik olarak (19 – 22 Haziran), ikinci kısmı da halka açık bir hafta sonu (23 – 25 Haziran) olarak planlanmıştır. Fuarın açılışını Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron yaptı. Bu yıl fuarda hava araçları, uzay araçları, uçak parçaları, üretim ekipmanları, mühendislik, yazılım, malzeme ve bakım ile çeşitli hizmetler sunan yaklaşık 2.500 şirket/kuruluş yer aldı. Paris Havacılık Fuarı, oldukça kapsamlı bir ürün yelpazesi ile sektör karar vericilerinin en son yeniliklerini keşfetmek ve bilgi edinmek için buluştuğu bir yer olarak öne çıkmaktadır. Fuara genel olarak katılım ve ilgi yüksekti. Tabii burada bu faaliyetin dünyanın önemli turizm merkezlerinden birisi olan Paris’te yapılmış olması da ayrıca ilgiyi arttırmaktadır. Katılımcıların bir kısmı ailelerini de getirmektedir.
Farnborough 2022, pandemiden yeni çıkıldığı için önceki yıllara göre hem ziyaretçi sayısı hem de ticari büyüklük açısından oldukça sakin bir fuardı, fakat Paris Havacılık Fuarı pandeminin etkilerinin büyük oranda silindiğini, sektörün eski günlerine hızlı dönüş çabasında olduğunu gözler önüne serdi. Fuar, yüksek düzeyde uluslararası katılım oranlarıyla da kendini göstermiştir. Havacılık endüstrisinin COVID-19 pandemisinden sonra hızlı geri dönme ihtiyacı, tedarik zincirinde devam eden problemler, artan maliyetler, ana üreticilerin hızlı üretim artışı beklentileri, vasıflı iş gücü yetersizliği ve neredeyse tüm konuşmalarda öne çıkan karbon ayak izini azaltma çabalarına yönelik gündemler fuarın ana teması olarak öne çıktı. Devam eden bu problemler, Airbus ve ezeli rakibi Boeing’in müşterileri için teslimat hedeflerini karşılamak amacıyla üretimi artırmak için iddialı hedeflere ulaşıp ulaşamayacağı konusunda endişeleri artırdı. Özellikle iklim krizi bütün dünyanın ana gündem maddesi olduğu gibi fuarın da önemli konu başlıkları arasındaydı. Bu doğrultuda hibrit ve sürdürülebilir havacılık yakıtı (Sustainable Aviation Fuel, SAF) kullanan hava araçları ön plandaydı.
Fuar alanı, stantlar ve şalelerin bulunduğu 125.000 m2 alan olarak planlanmıştır. İstatistiki rakamlara göre 150 farklı uçak, 46 ülkeden 2.500 katılımcı şirket/kuruluş, yaklaşık 130.000 sektör profesyoneli, 1.850 gazeteci ve 100 ülkeden 322 resmi delegasyon fuarı ziyaret etti. Pandemi döneminde birçok hava yolu eskiyen uçakları emekliye ayırdı. Şimdi ise birçok hava yolunda uçak sıkıntısı yaşanmaktadır. Fuarın 1. günü 580, 2. günü 844, 3. günü 32 uçak olmak üzere toplamda 1.456 uçak siparişi imzalanarak 2019 yılındaki gerçekleşmelerin üzerine çıkıldı. Fuar boyunca yaklaşık 150 milyar dolar’lık kontrat imzalandı. Airbus son yıllardaki performansını devam ettirerek fuardaki uçak siparişlerinin %58’ini kazandı, onu %25’lik oranla rakibi Boeing izledi. Siparişlerin %73’lük kısmını tek koridorlu yolcu uçakları oluşturdu. Güney Asya hava trafiğinde beklenen artış ve özellikle Hindistan’ın bu bölgedeki hava trafiğinin %90’ını oluşturacak şekilde büyümesi beklentisi siparişlere de yansıdı. Hindistan kökenli Indigo, Air India, Fly Big ve Akasa Air şirketleri toplamda 1.056 uçak sipariş etti. Hintli Indigo hava yolu şirketi tek seferde sipariş ettiği 500 adet Airbus A320 Neo uçağıyla, ticari havacılık tarihinde bir hava yolu tarafından tek seferde verilen en büyük sipariş rekorunu kırdı. Anlaşma fiyatlarını yayınlamayı durduran Airbus, anlaşmanın değerini açıklamadı. İlk teslimatların 2030’da başlayacağı duyuruldu. Dikkat çekici olan şey; sadece iki yıl önce, genel izlenim pandeminin geri dönülmez bir şekilde hava yolculuğunun büyümesini durduracağının ön görülmesi ama beklenenin aksine COVID-19 sonrası dönemin bambaşka bir tablo çizmesi oldu.
Fuarın ana temalarından biri olan karbon ayak izi azaltmaya yönelik çalışmalar da öne çıkan gelişmeler arasındaydı. EVE eVTOL hava taksi aracının topladığı 150 adet sipariş, ZeroAvia şirketinin bölgesel jet uçakları için hidrojen-elektrik, sıfır emisyonlu motorlara geçiş için yaptığı duyuru, Lilium şirketinin Çin pazarında büyümek için imzaladığı karşılıklı iyi niyet anlaşması veya mutabakat zaptı (Memorandum of Understanding, MoU), Wisk şirketinin dünyanın ilk otonom ticari uçağını sertifikalandırmaya yönelik yola çıktığı yeni nesil hava taksi modelinin tanıtımı, yüksek hızlı ve hidrojenle çalışan havacılık öncüsü Destinus’un üçüncü gösterimi olacak Destinus 3’ü tanıtması sıralanabilir. Fuar alanında sergilenen yeni tasarım hava taksilerindeki dikkat çeken nokta tasarım anlamında sadelikten çok karmaşık bir yapının hâkim olmasıydı. Destinus 3; 1,3 Mach hıza ulaşmayı hedefliyor ve dünyanın ilk hidrojenle çalışan süpersonik insansız aracı olacaktır. 10 m uzunluğunda, 2 tonluk prototip, şirketin tescilli hidrojen yakıcı teknolojisi ile donatıldı ve Destinus, 2024 için sıvı hidrojenle çalışan ilk süpersonik uçuş seferlerini planladı. Şirket 2030 ile 2032 yılları arasında tamamen hidrojenle çalışan dünyanın ilk ticari hipersonik yolcu uçağı Destinus S’yi tanıtmayı planlıyor. 5 Mach seyir hızı ve 25 yolcu kapasitesiyle Paris’ten New York’a sadece 1,5 saatte gitmek gibi agresif bir hedefle yola çıkmış durumdalar. 2040’lı yılların hedefini şimdiden belirleyen Destinus, 6 Mach hıza çıkabilen 300 – 400 koltuklu Destinus L’yi piyasaya sürmeyi planlıyor. Bu uçağın, tahrik ve soğutma için kriyojenik hidrojen kullanarak yolcuları herhangi bir küresel varış noktasına yalnızca iki veya üç saat içinde taşıması bekleniyor. Çığır açan hidrojen yakıt teknolojisi, Mayıs 2023’te 4 m uzunluğundaki Destinus 1 (Jungfrau) göstericisinde başarıyla uçuş testine tabi tutuldu. 0 ve 10 metre uzunluğundaki Destinus 2 (Eiger), ses altı uçuşlarını başarıyla gerçekleştirdi.
Türk firmalarında geçmiş yıllara göre karşılaştırma yapıldığında fuara Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. (TUSAŞ), TEI, ASELSAN, ROKETSAN gibi havacılık ve savunma alanında faaliyet gösteren firmaların yanı sıra çeşitli sektör kuruluşları ile birlikte ülkemizi temsilen 21 kuruluş katıldı. TUSAŞ, fuarda helikopter, uçak ve insansız hava araçlarından oluşan geniş bir ürün yelpazesiyle yerini aldı. Hürjet, Atak-2, Gökbey, Anka, Aksungur, Süper Şimşek, Döner Kanat Kargo İHA, ilk kez gösterimi gerçekleştirilen 10 Ton Genel Maksat Helikopteri ve MMU simülatörü ile katılım sağlayarak yerli/yabancı basın ve ziyaretçilerin büyük ilgisini çekti. Ticari pazarda havacılık yapısalları konusunda da önemli bir yer sahibi olan TUSAŞ, Airbus Tedarikçi Konseyi (Airbus Supplier Council) toplantısına ev sahipliği yaptı. Toplantı bu yıl Airbus ve Airbus’ın en büyük tedarikçilerinin üst düzey katılımları ile TUSAŞ gösterim alanında gerçekleşti. Sektörde ülkemizde son yıllarda yaşanan gelişmeler ve hızlı ivme yabancı basının da dikkatinden kaçmadı. Yabancı basında “Türkiye savunma sanayisi ihracatındaki iddiasını ortaya koydu.” ifadelerine yer verildi. Ekosistemi oluşturan tüm firmaların maketlerle veya ziyaretçi seviyesinde değil, gerçek ürünlerle katılımları ülkemiz adına gurur vericiydi.
Fuarın şüphesiz en etkileyici anları her gün öğleden sonra gerçekleştirilen 114 uçak, 21 helikopter, eVTOL ve planör kategorisindeki 21 uçuş ile birlikte toplamda 156 kez yapılan gösteri uçuşlarıydı. Uçak üreticileri Boeing 777-9, 737 Max-10; Airbus H 160, A321 XLR; Embraer E195-E2, C 390 Millenium gibi uçaklar ile gösterilerini gerçekleştirirken, İspanya Hava Kuvvetlerinin Eurofighter Typhoon, ABD Hava Kuvvetlerinin F35 Lightning ve Fransız Hava Kuvvetlerinin Rafale Dassault ile uçuşlarının yanı sıra hava taksi kategorisinde Volocopter Volocity eVTOL hava aracının uçuşu ziyaretçilerin çok ilgisini çekti. eVTOL kategorisinde bir uçuş Le Bourget için bir ilkti. Paris Havacılık Fuarı’nda bu yılın uçuş programına giren tek kentsel hava hareketliliği (Urban Air Mobility) olan Volocopter Volocity eVTOL tarafından 5-6 dakika süren gösteriler izleyiciler tarafından dikkatlice izlendi. Bu kategorideki hava araçları önümüzdeki yıl ticari uçuşlara başlamayı hedefliyor. Ülkemiz önceki yılların aksine bu yıl uçuş gösterilerine katılım sağlamadı. Bu anlamda bir eksiklik hissedildi. Gelecek yıllarda uçuş gösterilerine katılımın tanıtım anlamında oldukça faydalı olacağı kanaatindeyim.
Sonuç olarak, ülkemizin son 20 yıldaki gelişim sürecine baktığımızda çok yakın zamanda onlarca küresel firma ile katılım sağladığımız ve ihracatta en büyükler arasına gireceğimiz, sektörde oyun kurucu ülkeler arasında olacağımız günlerin çok yakın olduğunu düşünüyorum. Havacılık başarıları ülkemizde tüm ekosisteme yayılarak devam etmelidir. Bu doğrultuda her türlü destekler ve teşvikler sağlanmalıdır. Bu tür fuarlara katılan firma sayısının artması, uçuş gösterilerinde yer alınması, teknolojik gelişmelerin takip edilmesi, ülkemiz adına iş birliklerinin gelişmesi ve önemli sözleşmelere imza atılması çok büyük önem arz etmektedir.