Teknoloji hazırlık seviyesi (Technology Readiness Level-TRL, Türkçe: THS), ilgili teknolojide hangi seviyede olduğumuzu gösteren bir ölçüm yöntemidir. Yöntem ilk defa 1974 yılında Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (The National Aeronautics and Space Administration, NASA) tarafından Jüpiter Orbiter tasarım ekibini planlamak için geliştirildi. THS’nin orijinal tanımı, yedi geliştirme aşamasını içeriyordu; ancak NASA ve Avrupa Birliği tarafından benimsenen mevcut tanım, şimdi dokuz seviyeye çıkmıştır. Teknolojinin seviyesini belli kısımlara ayırarak net bir şekilde konunun hangi aşamada olduğunu anlayabiliriz. Değerlendirmeye alınan konu; Bilgi Geliştirme, Teknoloji Geliştirme ve İş Geliştirme olarak tasnif edilebilir. Her alan altında da alt seviyelere ayrılır. İşin başlangıcı üniversitelerde veya araştırma merkezlerinde başlar ve adım adım sanayi kuruluşlarıyla birlikte ürün hâline dönüşür.
Dünyanın ihtiyaçları her geçen gün değişmekte, yeni teknolojilere ihtiyaç duyulmaktadır. İhtiyaç duyulan teknolojilerin net olarak belirlenmesiyle birlikte o teknolojilere bağlı alt ve üst teknolojilerin gruplandırılması çok önemlidir. Bu amaçla teknoloji yol haritası (TYH) kazanım planı hazırlanır. TYH içerisinde kurumun hedeflerine bağlı olarak alan uzmanları tarafından tespit edilen teknoloji konularına yer verilir. Kazanım aşaması için ise her bir teknoloji konusuna bağlı olarak farklı yöntemler tercih edilebilir. Ar-Ge projelerinin kurgulanarak başlatılması, ilgili teknoloji alanında yetkin olan paydaşlar ile iş birliği veya teknoloji transferi bu yöntemlere örnek olarak gösterilebilir.
Belirtilen kazanım faaliyetlerinin doğru kurgulanabilmesi, yürütülen çalışmalar süresince ve sonunda kazanımın izlenebilmesi için THS ölçümleri kritik önemdedir. Geliştirme faaliyetlerinde belli aralıklarla çıktıların olgunluğunun ölçümü, ilgili teknolojinin hedeflenen üründe kullanımına yönelik uygunluğunun tespiti için alan uzmanları tarafından yürütülmelidir. 9 seviyeden oluşan THS, ilgili teknoloji konusunun temel araştırma aşamasından teknolojinin kullanılacağı hedeflenen ürünün ticarileşerek kullanılması aşaması dahil olmak üzere tüm ömür devrini incelemektedir.
THS 1, en düşük teknoloji hazırlık seviyesidir. Bu seviyede temel ilkeler veya kavramlar ortaya konulur ve raporlanır. Bilimsel araştırma, uygulamalı araştırma ve geliştirmeye yeni yeni dönüşmeye başlamıştır. Örnekler daha çok teknolojinin temel özelliklerinin kâğıt üzerinde gösterimini içerir. Çalışmalar başlangıç seviyesinde olup kavram veya konsept doğrulama (Proof of Concept=PoC) olarak adlandırılır. Bu aşama teknoloji konsept aşamasıdır. THS 1’den başlayıp 3’e kadar devam eder.
THS 2, teori ve bilimsel prensiplerin belirli bir uygulama alanındaki konseptin tanımlanmasına odaklanır. Teknoloji konsepti veya uygulaması formüle edilir. Uygulamaların karakteristik özellikleri tanımlanır. Uygulamaların analizi veya simülasyonu için analitik araçlar geliştirilir. Herhangi bir deneysel doğrulama veya detaylı bir analiz bu aşamada henüz yapılmamıştır. Yeni konsept, fiziksel ve matematiksel prensiplere dayanmaktadır. Fakat, THS 1’e göre belirli bir düzeye gelmiş ve derinliğe ulaşmıştır. THS 2’de test edilen bir hipotez sonrasında THS 3’te daha birleştirilmiş bir kavram olarak doğrulanır.
THS 3, konsept gösteriminin doğrulandığı ve onaylandığı aşamadır. Teknolojik olgunlaşmada analitik ve tecrübeye dayalı olarak ortaya konulan teori veya hipotez doğrulanır. Bu adımda aktif Ar-Ge, analitik ve laboratuvar çalışmaları ile başlamıştır. Bu seviyede THS 2’de ortaya atılan fikirler, teoriler ve hipotezler deneysel ve analitik olarak doğrulanmalıdır. THS 3 aşamasına gelmiş çalışmaların sonucunda gerçekleştirilen ölçüm çok önemlidir. Bu aşamada hedeflenen olgunluğa ulaşamamış çalışmaların önündeki engeller detaylı bir şekilde incelenmeli ve aşılamayacak unsurların olduğu tespit edilmesi durumunda ilgili çalışmaya devam edilip edilmemesi sorgulanmalıdır.
THS 4 oldukça önemli bir aşamadır. Prototipin tüm sistemleri ile entegre edildiği ve testler ile doğrulanmasının yapıldığı aşamadır. Teknoloji alt bileşenleri veya temel teknolojilerin tümü prototip üzerine entegre edilmiştir. Bu seviyede laboratuvar ortamında bileşen ve alt bileşen doğrulaması yapılır. Fonksiyonel testler gerçekleştirilir. Test aşamasında, tüm temel teknolojileri ve alt bileşenleri entegre edilmiş olan prototip, tam ölçekli problem ve veri setleri ile test edilir. Üniversitelerde çoğunlukla ilk 3 aşamaya gelinir. Bu 4. aşama da bazı yerlerde test edilir. Çok genel olarak THS 1-4 arası üniversitelerin ve araştırma merkezlerinin temel görevidir diyebiliriz. Konsept doğrulama aşaması olarak anılan THS’nin 4. ve 5. aşamalarında ortaya çıkarılan kavram laboratuvarda gösterilir ve prototipin performansını değerlendirmek için daha fazla iyileştirme yapılır. Geliştirme çalışmaları da eş zamanlı devam eder.
THS 5, test edilen teknoloji, gerçek sistemin son tasarımına oldukça yakın seviyededir. Prototipin veya temsili modelin gerçek ortamı temsil eden bir ortamda doğrulanmasıdır. Bu aşamada teknoloji yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır. Teknolojinin geliştirilmesinin başarılması anlamında çok önemli bir seviyedir. Bu seviyeye gelindiğinde sonuca çok yaklaşılmış ürün net olarak ortaya çıkmıştır.
THS 6 ise tam ölçekte karşılaşılan gerçek problemlerin, uygun çevresel ortamda temsili model veya prototipe uygulandığı aşamadır. Bu aşamada prototip veya temsili model, uçmak veya uzaya gönderilmek zorunda değildir. Bu ortamları simüle eden, uygun çevresel ortamda testler yapılmalıdır. Örnek olarak bir uydunun atmosferik şartları temsil eden laboratuvarlarda test edilmesi buna örnek gösterilebilir. Bir hava aracı modelinin rüzgâr tünelinde test edilmesi de diğer bir örnek olarak verilebilir. THS 6 aşaması, bir prototipin test edildiği değerlendirme aşamasını içerir. THS 6, THS 3 aşaması gibi çok önemli bir aşamadır. Bu aşamada da çalışmanın devamı öncesi gelinen noktanın detaylı bir şekilde değerlendirilmesi gerekir. Teknoloji transfer aşaması olan THS 7. aşamada, teknoloji uygun işletim sistemi içinde test edilir.
THS 7, operasyon ortamında sistem prototip gösterimi aşamasıdır. Sistem veya prototip, gerçek ölçekte veya gerçek ölçeğe yakın boyutta, tüm fonksiyonları deneme gösterimi ve testler için uygundur. Prototip, tamamlayıcı ve ana sistemlerle iyi şekilde entegre olmuştur. Mühendislik açısından prototipin harekât ortamında başarılı olması önemli bir aşama ve hedeftir. Bu aşama geçildiğinde artık teknoloji olgunlaşmaya başlamıştır.
THS 8, sistem geliştirmenin son aşamasıdır. Operasyonel yazılım ve donanım sistemlerinin tamamı entegre edilmiştir. Çoğu kullanıcı dokümanları, eğitim dokümanları ve bakım dokümanları tamamlanmıştır. Tüm fonksiyonel testler simüle edilmiş ve operasyon ortamında farklı senaryolar ile test edilmiştir. Artık ürün nihayete ulaşmıştır. THS 8. aşamada ortam değerlendirme aşaması başlar ve bu aşamada cihaz üretimi ve sertifikaları sunulur ve onaylanır.
THS 9 aşamasında gerçek sistem operasyonel ortamda test edilmiştir ve operasyon başarı ile tamamlamıştır. THS 9. aşama, distribütörlerin ve pazarlama stratejilerinin değerlendirildiği, teknolojinin tamamen kullanıma sunulduğu ticarileştirme aşamasıdır. Bundan sonra amaç tam manasıyla ürünü kullanmak, eğer ürünü satmak gerekiyorsa da satışı için gerekli bütün faaliyetleri gerçekleştirmektir.
THS ölçümü sürecinde incelenen hususlar, teknoloji geliştirme süreçlerinin ürüne yönelik kurgulanması ve elde edilen sonuçların hem ürüne hem de teknoloji geliştirme süreçlerine girdi sağlaması açısından önem arz etmektedir. Her alanda kazanılması gereken teknolojilerde bu ölçümler yapılmalı ve çok sıkı takip edilmelidir. Çok genel manada, hedeflenen TYH’ye uygun olarak kazanılması gereken teknolojiler belirlenmeli, bu teknolojilerdeki seviyemiz ne durumdadır analiz edilmeli ve ileriye yönelik olarak teknoloji kazanımı nasıl gerçekleşecek bu doğrultuda çalışmalar yapılmalıdır. Örnek verecek olursak; “Optik alanında hedeflediğimiz seviye nedir, biz hangi seviyedeyiz, istenen seviyeye ulaşmak için hangi takvimde, kim veya kimler çalışma yapacak, hedeflenen çıktılar nelerdir?” sorularına net cevaplar verilebilmelidir. Hem hedefler, hem planlamalar hem de alınacak aksiyonlar çok net ve gerçekçi olmalıdır. Dünyada etkin olabilmek için güçlü bir teknolojik seviyeye sahip olmak gerekmektedir. Fakat teknoloji kazanımı kolay değildir. Çok titiz, planlı, programlı çalışmalar ve finansal kaynak gerektirmektedir. Tabii ki yetişmiş insan kaynağı bu sistemin olmazsa olmazlarındandır. Bu yolun takip edilmesi elzemdir. Özellikle Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) gibi proje çağrısı yapan ve ortaklı projelerde paydaşlar ile çalışan firmalar, proje çağrıları yaparken, proje değerlendirirken ve teknoloji yol haritalarını güncellerken THS’yi çok ciddi anlamda değerlendirmeye almalı, kullanmalı, ölçümlere ve analizlere göre değerlendirmeler yapmalıdırlar. Bütün teknolojilerin (mevcut ve gelecekte hakim olacak) seviyesi net olarak bilinmeli ve geleceğe yönelik planlamalar ve stratejiler gerçekçi olarak hazırlanmalıdır.
