“An airplane-carrying vessel is indispensable. These vessels will be constructed on a plan very different from what is currently used. First of all the deck will be cleared of all obstacles. It will be flat, as wide as possible without jeopardizing the nautical lines of the hull, and it will look like a landing field.”
“Uçak taşıyan bir gemi vazgeçilmezdir. Bu gemiler, şu anda kullanılandan çok farklı bir plan ile tasarlanıp üretilecektir. Her şeyden önce güverte tüm engellerden temizlenecektir. Gemi, deniz hatlarını tehlikeye atmayacak kadar düz ve mümkün olduğunca geniş olacak ve bir iniş alanı gibi görünecektir.”
(Clément Ader, L’Aviation Militaire, 1909).
Fransızlar tarafından havacılığın babası olarak nitelendirilen Clément Ader, havacılığın ilk öncülerinden biri olup hem mucit hem de mühendistir. Havacılığın yanı sıra bisiklet sporunun da öncülerinden birisi olmuştur. Avrupa coğrafyasında insanlığın motorlu uçakla ilk uçuşunun, 9 Ekim 1890 tarihinde Clément Ader tarafından yapıldığı kabul edilmektedir. Resmi kayıtlarda tescil edilmese de konuyla ilgili kaynaklar mevcuttur. Bu uçuş tarihçiler tarafından da kabul edilmektedir. Bilindiği üzere ilk motorlu uçağın uçuşunu kimin yaptığı hep tartışılmıştır.
Günümüzde ilk uçuşu, Amerikalı Wright kardeşlerin mi yoksa Fransız Clément Aderin’mi yaptı hâlen tartışılmaktadır. Tarihsel olarak bakıldığında Clément Ader öncedir. Ancak gerçekleştirilen ucuş, uçuşun çok kısa sürmesi, kontrolsüz olması ve buhar motorunun gücünün uçağı uçurmak için yetersiz kalmasından dolayı gerçek bir uçuş olarak kabul edilmemektedir. Bu bakımdan ilk gerçek uçuş, benzin motorunun gelişmesinden sonra 1903 yılında Wilbur ve Orville Wright kardeşler tarafından yapılan denemede gerçekleşmiştir. Buna rağmen Clément Ader, havada ağır bir makinenin uçabileceğini ilk olarak ispat etmiştir. Motor yetersiz kalsa bile yerden bir miktar kalkış gerçekleşmiştir.
Clément Ader, 2 Nisan 1841 tarihinde Toulouse yakınlarındaki Muret’de dünyaya gelmiştir. Marangozluk yapan babası, tek oğlunun aile işini devralacağını umuyordu ancak, oğlu teknik alanda daha fazla ilerleme yolunu seçti. 1861 yılında Toulouse teknik okulundan mezun oldu ve 1862’de Compagnie des Chemins de Fer du Midi demiryolu şirketinde ustabaşı olarak çalışmaya başladı.
Clément Ader’in havacılığa merakı çok yüksekti. 1870 yılında masrafları kendisine ait olmak üzere bir balon üretti. Onun asıl hedefi havada ağır bir makineyi uçurmaktı. Bu amaçla da 1873 yılında “kanatlı bir kuş” tasarladı. Denemeler yaptı. Fakat aldığı memur maaşı ile gerçekleştirdiği çalışmaların yetersiz olduğunu düşünerek 1876 yılında işinden ayrılıp Paris’e gitti. Paris’te; mikrofon, elektrikli haberleşme araçları vb. buluşlar yaparak amacına ulaşmak için gerekli olan parayı kazandı. Paris Opera Binası’na bağlı bir telefon ağı olan ve insanların evde kalırken operayı dinlemelerini sağlayan tiyatro telefonunu icat etti. Sahneye birkaç mikrofon yerleştirerek henüz icat edilmemiş olan stereonun da mucidi oldu. Elektrik iletişimindeki ilk icatları arasında bir mikrofon ve bir genel seslendirme cihazı da vardı.
İlk buhar motorlu uçak çalışmalarına 1882 yılında başladı ve sekiz yıl çalışmalarını sürdürdü. Daha sonra havadan ağır uçan makineler konusuna odaklandı ve 1890’da Yunan rüzgâr tanrısı (Aeolus) onuruna Eole (Avion I) adını verdiği buharla çalışan, tek yarasa kanatlı bir uçak yaptı. 11 Ağustos 1890’da buharla çalışan, kuyruksuz tek kanatlı uçağın temellerini kapsayan bir patent aldı. Tasarladığı uçak, dev bir yarasa gibi, ipek kaplı ahşap bir yapı ile eklemlenebilen her biri 14 metre uzunluğunda iki kanatlı idi. Pilot, uçağın arkasında bulunuyordu. Avion I kanatlarını çırpmak için tasarlanmamıştı, uçağın önündeki dört kanatlı bir bambu pervaneye güç veren buharla çalışıyordu. Pilot dâhil tüm uçak 300 kg ağırlığındaydı. Amacı, havadan ağır motorlu bir uçağı havalandıran ilk kişi olmaktı. Clément Ader’in, 9 Ekim 1890 tarihinde buharlı motorla çalışan Avion I uçağını, Paris yakınlarındaki Armainvilliers Kalesinin parkından yaklaşık 50 metre mesafede ve yaklaşık 20 santimetre yükseklikte uçurduğu belirtilmektedir. Uçuş, kontrolsüz bir uçuştu, bazıları “sıçrama” olarak da nitelendirdi. Çünkü buhar motoru, uçağı yeterli yüksekliğe kaldıramadı fakat havadan ağır bir cismin uçabileceği ispat edilmiş oldu. Havacılık tarihi açısından önemli bir başarı elde edilmişti. Olayın gerçekliği ve oluşu konusunda yeterli delil mevcuttur. Bu ön çalışma, ileride uçağın güçlü motorlarla yükseklerde uçabileceğini gösteriyordu.
Avion I’in 1890’daki uçuşu, Fransız ordusunun ilgisini uyandırdı. Bu ilgi de Zéphyr (Avion II) ve Aquilon’un (Avion III) tasarım ve üretimini sağladı. Avion II’yi Ağustos 1892’de Paris yakınlarındaki Satory’de 100 m (330 ft) mesafede uçurduğu iddiası hiçbir zaman geniş çapta kabul görmedi. Çoğu kaynak, bu uçaktaki çalışmaların hiçbir zaman tamamlanmadığı ve Avion III lehine terk edildiği konusunda hemfikirdir. Avion III uçağı, her biri 30 hp (22 kW) buhar motoruyla çalışan iki adet dört kanatlı traktör pervanesi ile donatılmış, 15 m (48 ft) kanat açıklığına sahip, keten ve ahşaptan yapılmış muazzam bir yarasaya benziyordu. Clément Ader, Satory’de dairesel bir parkur kullanarak 12 Ekim 1897’de taksi denemeleri yaptı ve iki gün sonra uçuş girişiminde bulundu. Avion III test uçuşları 1897’de yapıldı ve birkaç kez havalanmayı başardı ancak sonuçlar yeterince ikna edici değildi. Bundan sonra, Fransız Savaş Bakanlığı finansmanını geri çekti ve sonuçları gizli tuttu. Komisyon, Kasım 1910’da Clément Ader’in uçuş denemelerinin başarısız olduğunu belirten resmi raporları yayınladı. Bu gelişmeler sonucunda da Clément Ader prototip geliştirme çalışmalarını durdurdu.
Clément Ader, havacılığın gelişiminin aktif bir savunucusu olarak kaldı. 1909’da Birinci Dünya Savaşı’ndan önceki beş yıl içinde 10 baskı yapan çok popüler bir kitap olan “L’Aviation Militaire”’i yayınladı. Hava harbi vizyonu ve düz bir uçuş güvertesi, bir ada üst yapısı, güverte asansörleri ve bir hangar bölmesi ile modern uçak gemisinin biçimini öngörmesi ile dikkat çekiyor. O yıllarda bu tür öngörülerde bulunarak bugünleri görmüş olması vizyonunun ne kadar geniş olduğunu göstermektedir.
Yoğun havacılık serüveni 3 Mayıs 1925’te 84 yaşında Toulouse’da vefatıyla sona ermiştir. Clément Ader’in çok erken dönemdeki güçlü uçuş çabaları hâlâ hayranlık uyandırmaktadır. Uçağı, Fransız diline, havadan ağır bir uçak için “avion” kelimesini verdi. Fransa, 1938 yılında onu onurlandıran bir posta pulu çıkardı. Airbus, Toulouse’daki uçak montaj alanlarından birine onun ismini verdi. Onun attığı tohumlar, bıraktığı havacılık mirası hâlen günümüzde güncelliğini korumaktadır. Havacılık dünyasına ışık tutmaya devam etmektedir.