Efsane havacı James Smith McDonnell

McDonnell Havacılık Şirketinin (McDonnell Aircraft Company) kurucusu James Smith McDonnell, etkili bir Amerikan havacı, mühendis ve iş adamıdır. McDonnell Douglas ve James S. McDonnell vakıflarının kurucusudur.

James Smith McDonnell, 9 Nisan 1899 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’nin Colorado eyaletinin Denver şehrinde dünyaya geldi. Arkansas eyaletinin Little Rock şehrinde büyüdü. James Smith McDonnell’in babası James McDonnell başarılı bir pamuk tüccarıydı. Her sabah okuldan önce genç James Smith McDonnell, Arkansas Gazetesi’nin kopyalarını at sırtında dağıtırdı. Little Rock Lisesinden 1917 yılında mezun oldu. I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle kısa bir süre orduda er olarak görev yaptı ve ardından Princeton Üniversitesi Fizik Bölümü’nden 1921 yılında onur derecesiyle mezun oldu. Üniversitede iken Yedek Subaylar Eğitim Birliği’ne de katıldı. Princeton Üniversitesinde okurken aynı zamanda kısmi zamanlı olarak üniversite yemekhanesinde çalıştı. Bu yüzden kampüsün sosyal yaşamına çok az zamanı kalıyordu. İlginç bir yapısı vardı. Çok az zamanı ve parası olmasına rağmen ilk kez köhne, eski bir çift kanatlı uçakla yolculuk için bilet satın alma şansı bulduğunda, yeni bir kışlık palto pahasına da olsa hiç düşünmeden 25 dolarını verdi. İlave olarak oda arkadaşı Edward L. Barbee şunları hatırlıyor: “İnsanların arasına karışmazdı. O, her zaman tek bir fikir adamıydı. Bir keresinde odasında bütün bir haftayı geçirdi.”

 James Smith McDonnell’ın ruhla ilgili konulara da ilgisi vardı. Bu ilgi ilk defa çalıştığı yazlık bir işte boş zamanlarını geçirdiği bir Chicago halk kütüphanesinde psişik yani ruhla ilgili ruhsal konular hakkında bir kitap bulup okumasıyla başladı. İngiliz deneme yazarı Frederic WH Myers tarafından yazılan bu kitap: “İnsan Kişiliği ve Bedensel Ölümün Hayatta Kalması” başlıklıydı. James Smith McDonnell, “Zihin ve ruh âleminin bedensel ölümden sonra hayatta kalmasının bilimsel bir yaklaşımla araştırılabilirliği beni büyüledi.” diyor. Böyle bir araştırma için yardım istediğinde Princeton profesörlerinden biri tarafından geri çevrilen hevesli öğrenci, bulabildiği her seansa katıldı. İngiltere’deki Myers’ın Psişik Araştırmalar Derneğinde araştırma yapabilmesi için babasına, mirasının bir kısmını şimdiden avans olarak kendisine vermesini ciddi bir şekilde önerdi. Babası ise bu öneriyi kabul etmedi.

James Smith McDonnell Princeton’dan sonra havacılık mühendisliği alanında lisansüstü çalışmalar için Massachusetts Teknoloji Enstitüsüne (Massachusetts Institute of Technology, MIT) kaydoldu. Hâlâ MIT’deyken, Yedek Subayların Eğitim Kolordusu (The Reserve Officers’ Training Corps, ROTC) üyeliğine devam etti, Ordu Hava Servisi’ni fiziksel olarak geçti ve pilotlar için gerekli olan yer okulu çalışmalarının çoğunu tamamladı. Ağustos 1923’te Ordu Hava Servisi Rezervinde teğmen olarak görevlendirildi ve uçuş eğitimi için Texas eyaletindeki San Antonio şehrindeki Brooks Field hava üssüne atandı. 1923’te pilot olarak mezun olmuştur. James Smith McDonnell burada uçmayı öğrendi ve uçaklardan aldığı keyif hayatı boyunca hep devam etti. Ancak iş başvurularında uçak üreticileri, ilk başta genç mühendis pilottan pek etkilenmediler; üstelik ücretsiz çalışma teklifini bile reddettiler. Ford Motor Şirketinin havacılık bölümü tarafından kovuldu. Müteakiben Ogdensburg’daki Huff Daland Havacılık Şirketinde ayda 108 dolarlık bir maaşla teknik ressam olarak işe başladı. 1925 yılında MIT’den mezun oldu. Babası, onun fizik diploması aldığı, Princeton Üniversitesine gitmesini istemişti. Fakat o Massachusetts Teknoloji Enstitüsünden havacılık mühendisliği alanında yüksek lisans yapmayı tercih etti.

Pilotluğunu kazandıktan sonra bir yılını “çingene pilotu” olarak geçirdi ve uçak sahibi insanlar için ufak tefek küçük işler yaptı. Sonunda, New York, Ogdensburg’da Huff-Daland Havacılık Şirketinde havacılık mühendisi ve pilot olarak bir işe girdi. Bu işten sonra iki arkadaşı ile birlikte Milwaukee’de 1928 yılında “Doodlebug” adını verdikleri bir şirket kurdular. James Smith McDonnell ilk uçağını 1928’de Wisconsin eyaletinin Milwaukee şehrinde üretti ve uçurdu. Bu uçak; 100 mil/saat azami hıza sahip, gelişmiş, çift kişilik, tek kanatlı bir uçak idi. 1929 yılında Guggenheim Güvenli Hava Aracı Ödülü’nü kazanmak amacıyla bir yarışmaya katılmak için kendisi ve iki ortağı “Doodlebug” adını verdikleri bir uçak ürettiler. Bu uçak, James Smith McDonnell’in geleceğin hava uçakları olarak satmayı umduğu, açık kokpitli tek kanatlı bir uçaktı. Yarışmaya başvuruyu son gününde de olsa yapabilmek için kanatlara iki el feneri bantlayarak Milwaukee’den Long Island’daki Mitchell Field’a giden yolun bir kısmını gece uçarak ertesi sabah, yetkililerin ön değerlendirme uçuşuna katıldılar. Ancak 1500 ft.’de sığ bir dalış sırasında, yatay kuyruk katlandı ve Doodlebug bazı planlanmamış akrobasi hareketlerine başladı. James Smith McDonnell, paraşütle atlamak yerine, uçağı yere indirmeyi denedi. Maalesef uçak yere çakıldı. Bunun sonucunda yaralandı ve cerrahlar omurgasındaki üçüncü bel diskini çıkardılar. Ayrıca bu olaydan sonra 1929’un sonlarında yaşanan Büyük Buhran, onları işlerinden ayrılmaya zorladı. James Smith McDonnell bir kez daha diğer uçak şirketlerinde tasarım ve proje mühendisi olarak çalışmak zorunda kaldı. Hâlâ kalifiye bir pilottu ve her zaman kendi şirketini yönetmeyi planlıyordu. Ancak pazar bulamadığı için sonraki 10 yılını birkaç uçak şirketinde çalışarak geçirdi ve sonunda Glenn L. Martin Havacılık Şirketinde başmühendis olarak görev yaptı. 30 Haziran 1934’te, Amerikan Cerrahlar Kolejinin kurucusu Dr. John Finney’nin kızı Mary Elizabeth Finney ile evlendi. 1938 yılında Martin’den istifa ederek kendi şirketini kurmaya karar verdi. 6 Temmuz 1939’da St. Louis’deki McDonell Havacılık Şirketini (McDonnell Aircraft Corporation) kurdu. Bu şirket, önümüzdeki otuz yıl içinde önde gelen jet avcı uçağı üreticisi olacak ve bir Amerikalıyı yörüngeye taşıyacak ilk uzay aracını üretecekti. İlk yılın sonunda birikim sıfır, satışlar sıfır, kazanç sıfırdı. İlk fırsat, 1939’da II. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla geldi ve uçak şirketleri için parça üretmeye başladılar. Ardından, 1943’te James Smith McDonnell büyük şansı yakaladı. Dünyanın ilk uçak gemisine inip-kalkabilen jet uçağını geliştirmek için bir donanma sözleşmesi imzaladı. Bu konuyu şöyle ifade ediyor: “Yılbaşı arifesindeydi. Ofisimde oturuyordum ve Havacılık Bürosu’ndaki bir amiralden bu çağrıyı aldığımda akşam olmak üzereydi. Donanmanın Washington’da bu kadar geç saatlere kadar çalışıyor olmasından olumlu şekilde etkilendiğimi hatırlıyorum. Amiral, “Yarın sabah 8 gibi burada olursanız, ilgileneceğinizi düşündüğüm sınıflandırılmış bir ürün hakkında size bilgi verebiliriz.” dedi. Tamam dedim ve gece oraya gittim. Bana ne olduğunu anlattıklarında; yapacağım dedim, sonra geri döndüm ve işime devam ettim.” Sonuç, 500 mph çift jetli Phantom I oldu ve o kadar başarılı bir performans gösterdi ki birkaç yıl sonra Donanma, Kore’de muhteşem bir şekilde savaşan daha büyük, daha hızlı versiyonu olan Banshee’den 895 adet sipariş etti. Günümüzün olağanüstü F-4 Phantom II’si, orijinal Phantom’un doğrudan soyundan gelmektedir. James Smith McDonnell, “Mükemmelliği tesadüf değil sadece evrimin sonu.” olarak tanımlıyor. Bu doğrultuda FH Phantom’u 1946 yılında teslim etti. “F” avcı uçağı içindi ve “H” McDonnell Şirketinin harf tanımıydı. İki Westinghouse J30 jet motoruyla çalışan bu jet, bir uçak gemisine inen ilk jetti. Şirket, 5000 çalışanı ile 62 farklı tipte uçak üretti. James Smith McDonnell çok sevilen bir Genel Müdür (CEO) olmuş ve çalışanlarını her zaman takım arkadaşı olarak görmüştür. Onun jet uçakları, ABD’li havacıları Kore’de savaşa taşımaya hazır birkaç uçaktan biriydi. Vietnam için, dünyadaki herhangi bir hava kuvveti tarafından savaşta uçulan en ateşli savaş uçağı olan F-4 Phantom’u üretti. Süpersonik F-4 Phantom II jet avcı uçağını 1960-1990 yılları arasında geliştirmiştir. Bu uçak, ilk olarak 1958’de iki General Electric J79 jet motoruyla uçtu. Üretimde olduğu 23 yıl boyunca 5000’den fazla üretildi.

Teknik hassasiyete olan bağlılığı onun şirketini modern endüstrilerin en karmaşık ve rekabetçi endüstrilerinden birinde ani ve şaşırtıcı bir lider hâline getirdi. Yine de başkanı ve CEO’su olarak, kâr için rekabet ederken bile, mağrurlanmıyor ve hâlâ utangaç bir kişiliğe sahipti. Şirketini 20. yüzyılda bile, 19. yüzyılın endüstriyel baronluğu gibi yönetmekte ısrar ediyordu. Örneğin, bir çalışanın bebeği dünyaya geldiğinde, geleneksel olarak bir çift bebek ayakkabısı gönderir, fabrikadan öğle yemeği için ayrılan bir çalışanına kaşlarını çatardı.

James Smith McDonnell çok önemli başarılara imza atmıştı. 46.000 takım arkadaşı tarafından bilinen adıyla “Mr. Mac”, McDonnell şirketini sıfırdan 1 milyar dolarlık bir şirket hâline getirdi. 1960’ların ortalarında, McDonnell Havacılık Şirketi Missouri’deki en büyük işverendi. McDonnell şirketinin önemli bir özelliği de kârının %83’ünü araştırma ve geliştirmeye harcamasıydı. Şirket, çok önemli projelere imza atmıştır. NASA’nın 1961-63 tek kişilik “Mercury” ve 1965-66 iki kişilik “Gemini” programları için astronot kapsülleri tasarlayarak ve üreterek uzay sanayisine girmiştir. Ayrıca “Apollo” ve “Skylab” programlarında çalışmıştır. James Smith McDonnell, uzay uçuşunun “dünya tarihinde insanlık için en hızlı gelişen alanlarından biri” olduğunu düşünmektedir. McDonnell şirketi Mercury ve Gemini uzay kapsüllerinin üretimindeki performansıyla ABD astronotlarına ve uzaya önemli bir destek verdi. Uzay çalışmaları konusunda başarılı öngörülerde bulundu. Olacakları doğru bir şekilde tahmin etti, SSCB’nin Sputnik’i Washington’a ay yarışına başlamadan aylar önce 45 mühendisi kapsüller üzerinde çalıştırdı. Mercury kapsülünü ürettiler. NASA o kadar etkilendi ki, rekabetçi tasarımlar bile istemeden Gemini kapsülünü üretmesi için McDonnell şirketine doğrudan görev verdi. Gemini’nin performansı o kadar kusursuzdu ki, on insanlı görevden dokuzunu tam olarak planlandığı gibi tamamladı ve şirket 25 milyon dolarlık bir bonus topladı. NASA Uçuş Direktörü Chris Kraft, “McDonnell’in mühendisleri her zaman sorunun başında görünüyordu.” diyor. Çoğu zaman Bay Mac, çıkış yapan astronot ekipleriyle sabah saat 3’te kahvaltı yapmak için Cape Kennedy’e gelirdi. Kimin kim olduğunu hatırlamasına yardımcı olmak için, her zaman, eşlerin, çocukların ve hatta köpeklerinin isimleriyle dolu küçük siyah bir defter taşıyordu. NASA’dan Paul Haney, “Bay Mac bir anakronizmdir.” diyor. “Onunla çalışmanın canlandırıcı, ölçülü bir ritmi var – Henry Ford’unkiyle aynı aura.” James Smith McDonell, günde on bir saat olmak üzere haftada altı gün yorulmak bilmeden çalışırdı. Sıralanan önemli başarılara ilave olarak ayrıca 27 librelik, tek bir piyadenin taşıyıp fırlatabileceği tanksavar füzesi tasarladı. Ama kendince, insanlığın aşağı yukarı küçük kavgaları olarak gördüğü şeylerle sınırlı, para kazandıran silah sistemlerinden çok, uzayın endüstriyel fethi ile çok daha fazla ilgileniyordu. Gururla, “Amerika artık uzayda yolculuk yapan bir ulus.” diyordu. Savaş silahlarından elde ettiği servetle, James Smith McDonnell uzun süredir barışı korumanın yol ve araçlarının araştırılmasına katkıda bulunuyor. 1950’de McDonnell Vakfı’na sadece bu amaç için 500.000 dolar verdi. St. Louis’deki Washington Üniversitesine 5.200.000 dolar bağışta bulundu.

McDonell Havacılık Şirketi, 1967 yılında Kaliforniya’daki en büyük işveren olan Douglas Havacılık Şirketi ile birleşerek operasyonunu genişletti. 1967’de Douglas ile birleşmesi, McDonnell’in şirketini ticari uçak alanına da girmesini sağladı. James Smith McDonnell, McDonnell Douglas şirketinin yönetim kurulu başkanı ve CEO’su olarak görev yaptı. 1971’de yeğeni Sanford N. McDonnell başkan oldu ve James Smith McDonnell CEO oldu. Bir yıl sonra CEO görevini yeğenine bıraktı. James Smith McDonnell, 22 Ağustos 1980’deki ölümüne kadar yönetim kurulu başkanı olarak kaldı. McDonnell Douglas, 1990’ların sonunda Boeing şirketi ile birleşti.

St. Louis-San Francisco Demiryolu’nun finans komitesi başkanı olan ağabey William kardeşinin oldukça utangaç, ciddi ve içine kapanık biri olduğunu söylemiştir. Önemli bir ziyaretçi için düzenlenecek bir şirket yemeğinden önce, Bay Mac genellikle başkan yardımcıları ile kişi başı 5,25 dolardan biftek mi yoksa 4,75 dolardan kaburga rostosu mu servis edilmesi konusuna üç ya da dört saat istişare etmektedir. Bu tür zorlamalara rağmen, sadakat güçlüdür. Şirketin en iyi 17 yöneticisinin ortalama şirkette kalış süresi 23½ yıldır. Eski bir McDonnell Şirketi memuru, “Bu çok büyük bir pota.” diyor. “Ama işe yarıyor. Bay Mac, küçük şeylerle ilgilenirseniz, büyük şeylerin kendi başlarına halledileceği teorisine göre hareket ediyor.”

Kariyeri boyunca, James Smith McDonnell çok sayıda ödül ve onursal derece aldı. Ödülleri arasında Robert Collier Kupası, Guggenheim Madalyası, Ulusal Mühendislik Akademisi Kurucu Madalyası ve NASA Kamu Hizmeti Ödülü yer aldı. Birçok vatandaşlık görevi, özellikle de Birleşmiş Milletler Amerika Birleşik Devletleri Birliği başkanlığı ile hatırlandı. 1958’de McDonnell Havacılık Şirketi, Birleşmiş Milletler Günü’nü ücretli bir tatil olarak kutlayan dünyadaki ilk organizasyon oldu.

James Smith McDonnell, 22 Ağustos 1980 yılında felç sonucu öldü. St. Louis’deki Bellefontaine Mezarlığı’na gömüldü. Arkansas Havacılık Tarih Kurumu onu 1980’de Arkansas Havacılık Onur Listesi’ndeki ilk beş kişiden biri olarak seçti. James Smith McDonnell, 1977’de Ulusal Havacılık Onur Listesi’nde yer aldı. Havacılık tarihinde eşsiz bir yere sahiptir. Genç nesillere ilham kaynağı olmaya devam etmektedir.