Çin’in Vuhan kentinde ortaya çıkan ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından “pandemi” olarak ilan edilen koronavirüs (Covid-19) salgını, ülkemizi de Mart ayında etkisi altına almış ve Türkiye Mart ayından bu yana Covid-19 ile mücadele sürecini yürütmüştür. Covid-19 ile mücadele kapsamında “yeni normal” döneme geçilmesiyle birlikte, alınan önlem ve tedbirler kademeli ve kontrollü olarak gevşetilmiş ve bu bağlamda seyahat kısıtlamaları kaldırılarak uçak seyahatlerinde yeni önlem ve tedbirlerin olduğu bir döneme girilmiştir. Covid-19’un ekonomik anlamda olumsuz etkilerinin en yoğun hissedildiği sektörlerden biri olan havacılık sektörü paydaşları yeni normal dönemi için getirilen yeni genelge ve kurallara uymakla birlikte hem yolcuların kaygısını azaltmak hem de ekonomik zararı en aza indirgemek için bu kapsamda yeni çözümler üretmeye başlamışlardır.
Yeni normal döneminde yeni havayolu standartları
Yeni normal dönemde gerçekleştirilecek seyahatler için, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından yeni önlem ve tedbirleri belirlemek ve uçuşların açılmasının etkisiyle bulaş riskini en aza indirgemek amacıyla birden çok genelge yayımlanmıştır. Bu genelgeler arasında, yeni normal dönemi tedbir ve önlem standartlarını detaylı olarak belirleyen Havaalanı Pandemi Tedbirleri ve Sertifikasyonu Genelgesi önem arz etmektedir. Genelge hazırlanırken, WHO International Health Regulation (Dünya Sağlık Örgütü, Uluslararası Sağlık Düzenlemeleri), ICAO Annex 9 (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü Şikago Sözleşmesi Ek-9 Havaalanı Kolaylıkları), Aviation Medicine Guide for States (Devletler İçin Havacılık Tıbbı Rehberi) başta olmak üzere uluslararası yayınlar ile Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan COVID-19 rehberleri dayanak alınmış ve Genelge’nin bu düzenlemeler ile uyumlu olarak hazırlandığı belirtilmiştir.
Havaalanlarına pandemi sertifikası verilmesi
Genelge’ye göre, sadece pandemi sertifikası alan havaalanlarının uçuşlar için açılmasına imkan tanınmış olup; pandemi sertifikası Covid-19’a karşı alınan tedbirlerin yeterliliğini gösteren belge olarak tanımlanmıştır. Havaalanlarının pandemi sertifikası alabilmeleri için Genelge ve eklerinde belirlenen kural ve standartları karşılaması gerekmektedir. Bu kapsamda, Genelge’nin ekinde Havaalanı Covid-19 Standartları Rehberi hazırlanmış ve sertifikasyon sürecinde dikkate alınacak standartlar belirlenmiştir.
Yolcuların hava yolu seyahatlerine yönelik tedbir ve önlemler
Genelge’de havayolunu kullanacak kişilerin havaalanına ulaştıkları andan varış noktalarındaki havaalanından çıkış yapacakları ana kadar uygulanması gereken standart, tedbir ve önlemler belirlenmiştir. Bu kapsamda öne çıkan tedbir ve önlemler aşağıdaki gibidir:
- Maske ve sosyal mesafe kuralı uyarınca; maskesiz yolcuların havalimanlarına girişlerine izin verilmemekte ve yolcuların arasında en az bir metrelik mesafe olması gerekmektedir. Bu kapsamda yolcular, hava aracına sosyal mesafeyi en az bir metre sağlayacak şekilde oturma yerlerine göre kabul edilmektedir.
- Giriş çıkışları azaltmak ve kontrol altında tutmak adına refakatçi zorunluluğu olmayan yolcuların yanında birinin girmesi yasaklanmıştır ve girişlerde termal kamera ve temassız ısıölçer ile yolcuların ateşi ölçülmektedir. Yüksek ateşli yolcu varsa girişine izin verilmemektedir.
- Tüm kontrol noktalarının öncesi ve sonrasında el antiseptiği yerleştirilmiştir. Tüm bu teçhizatın bulundurulması havayolu işletmelerinin sorumluluğundayken uçak içi temizliği ve dezenfeksiyonu bulundurulması ise havayolu şirketlerinin sorumluluğunda tutulmuştur.
- Kabin bagajlarına ilişkin getirilen kısıtlama uyarınca ise uçuşlarında kabin bagajı kabul edilmemekte ve kabul edilecek eşyalar el çantası, evrak çantası, dizüstü bilgisayar ve bebek eşyaları ile sınırlıdır.
- Riskli bölgelerden gelecek olan yolcular için teması minimuma indirmek amacıyla fiziki şartlar elverdiği durumlarda diğer yolculardan farklı giriş ve çıkış noktaları kullanımı sağlanacaktır.
- Havaalanı tesisinin havalandırma sistemlerine HEPA filtre takılması, temizlik ve dezenfeksiyon işlemlerinin düzenli olarak yapılması gerekmektedir.
Genelge’nin bir yıl süre ile geçerli olacağı belirtilmişse de gelişmelere bağlı olarak uzatılması söz konusu olabilecektir. Genelge’deki zorunluluk ve standartlar havayolu şirketleri kadar yolcular için de bağlayıcı olup kurallara uymayan yolcular için hem uçuş yasağı getirilmesi hem de Mülki İdare Amirliğince yürürlükteki mevzuat çerçevesinde idari ceza uygulanması gündeme gelebilecektir.
HES kodu ve Seyahat İzin Belgesi zorunluluğu
Sağlık Bakanlığı tarafından yurt içi ve Türkiye çıkışlı yurt dışı uçuşlara katılacak tüm yolcuların HES kodu alması zorunlu kılınmıştır. Tüm iç hat uçuşlarında HES kodu kullanımıyla, Covid-19’a maruz kalmış ya da hastalarla temas etmiş kişilerin toplu ulaşım gerçekleştirilen uçuşlara katılmasının engellenmesi ve belirtilen nedenlerle uçuşa kabul edilmeyecek yolcuların mümkün olan en erken sürede ve havalimanına gelmeden önce bilgilendirilmesi amaçlanmaktadır. Geçerli bir HES kodu olmadan uçak bileti satın alınamamakta ve herhangi bir şekilde check-in işlemi gerçekleştirilememektedir.
Buna ek olarak, İçişleri Bakanlığı tarafından 65 yaş üzeri vatandaşlar için uygulanan seyahat kısıtlaması sebebiyle, uçuşa katılmak için ilgili otoriteden seyahat izin belgesi almak zorunlu kılınmıştır. Seyahat İzin Belgesi almak için yolcu, bulunduğu ilçe kaymakamlığına başvurabilir ya da 199 numaralı telefonu arayabilir veya e-devlet üzerinden başvuru kaydı oluşturabilir.
Belirtmek gerekir ki, bu zorunluklar sadece havayolu seyahatlerine özgü olmayıp tüm seyahatler için geçerlidir.
Uçuşların iptal edilmesi durumunda yolcunun hakları
Covid-19 kapsamında yolcuların haklarına ilişkin olarak bilindiği üzere, Havayolu ile Seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Yönetmelik’te Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (Değişiklik Yönetmeliği) ile sürece ilişkin yeni düzenlemeler getirilmiş olup bu düzenlemeler de kapsam dahilinde olmak kaydıyla uygulanmaya devam etmektedir.
Bu kapsamda, uçuşun iptal edilmesi durumunda hava taşıma işletmesi, uçuş iptali durumunda normal şartlar altında sorumlu olduğu (i) yolculara tazminat ödenmesi, (ii) bilet ücretinin geri ödenmesi veya güzergâh değişikliği sağlanması ve (iii) içecek, yemek, konaklama veya iletişim gibi hizmetlerin yolculara bedelsiz sunulması yükümlülüklerini yerine getirmekten uçuş yasakları kalktıktan iki ay sonrasına kadar muaftır.
Buna ek olarak, yine Değişiklik Yönetmeliği’ne göre uçuşu iptal edilen yolcu, hava taşıma işletmesinin boş koltuk durumuna bağlı olarak istediği bir tarih için bilette değişiklik yapabilecek veya biletini açığa alabilecektir. Açığa alınıp kullanılmayan bilet için ise, uçuş yasağı kalktıktan sonraki iki ayın sonunda bedel iadesi talep edilebilecektir.
Yukarıda kısaca bahsettiğimiz hususlardan da anlaşılacağı üzere, Covid-19 ile mücadelede normalleşme süreci ile birlikte hem ülkemizde hem de dünyada seyahat yasaklarının kalktığı yeni bir döneme girmiş bulunmaktayız. Bu yeni normal döneminde bir yandan yasak ve kısıtlamalar kademeli olarak gevşetilirken diğer yandan Covid-19 ile mücadelenin devam ettiği unutulmamalı ve yeni normalin getirdiği yeni hava yolu seyahat kural ve standartları göz önünde bulundurulmalıdır. Böylece, bir yandan Covid-19’dan en çok etkilenen sektörlerin başında gelen havacılık sektörü kademeli olarak eski canlılığına kavuşturulup sektörün toparlanması sağlanırken, diğer yandan tüm sektör paydaşları için önlem ve tedbirler alınarak Covid-19’a karşı mücadelenin devam etmesi beklenmektedir.
*Bu yazıda yer alan hususlar, 14 Haziran 2020 tarihine kadar olan gelişmeler ışığında hazırlanmıştır. Yeni gelişmelerin söz konusu olması durumunda yeniden değerlendirme yapılması gerekebilecektir.