Çin’in Vuhan şehrinde başlayıp kısa bir sürede tüm dünyaya yayılan ve Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization) tarafından 11.03.2020 tarihinde “pandemi” olarak ilan edilen koronavirüs (COVID-19) salgını, ülkemizi de etkisi altına almış ve salgınla mücadele için pek çok sektörde çeşitli tedbirler alınmaya başlanmıştır. Alınan tedbirlerden en çok etkilenen sektörlerden biri havacılık sektörü olmuş ve ülkelerin gerek yurtdışı gerekse de yurtiçinde getirdiği uçuş kısıtlamaları sebebiyle havayolu şirketleri uçuşlarını iptal etmek zorunda kalmıştır.
Ülkelerin aldığı uçuş yasağı tedbirleri kapsamında birçok hava yolu şirketi, uçuşların durdurulduğu yönlere bileti olan yolcuların işlemlerini sorunsuz şekilde gerçekleştirmektedir. Havayolu taşımacılığı kapsamındaki sözleşmelerde, bu tür bir salgın hastalık tehlikesinin “mücbir sebep” olarak kabul edilebileceği söylenebilir. Bu kapsamda değerlendirildiğinde, içerisinde bulunduğumuz salgın hastalık döneminde, hava yolu şirketlerinin iptal olan uçuşlara dair bedel iadelerinde, herhangi bir ücret kesintisi yapmaması gerekecektir. Aynı şekilde, tedbir amacıyla bizzat hava yolu şirketi tarafından iptal edilen uçuşlar için, hava yolu şirketi herhangi bir tazminat ödeme yükümlülüğü altında bırakılmamalıdır.
Bu kapsamda, 25.03.2020 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan, Hava Yolu ile Seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Yönetmelik’te Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (Değişiklik Yönetmeliği) ile sürece ilişkin yeni düzenlemeler getirilmiştir.
Şöyle ki; uçuşun iptal edilmesi durumunda, hava taşıma işletmesi 05.02.2020 tarihinden itibaren yapılan iptaller sebebiyle Havayolu ile Seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Yönetmelik’in 8’inci, 9’uncu ve 10’uncu maddelerinde yer alan sorumluluklarından, uçuş yasakları kalktıktan sonraki iki ay sonuna kadar muaf tutulacaktır. Hava taşıma işletmelerinin Yönetmelik’in anılan 8’inci, 9’uncu ve 10’uncu maddelerinde düzenlenen ve mevcut durumda muaf oldukları sorumlulukları, uçuşların iptali durumunda (i) yolculara tazminat ödenmesi, (ii) bilet ücretinin geri ödenmesi veya güzergâh değişikliği sağlanması ve (iii) içecek, yemek, konaklama veya iletişim gibi hizmetlerin yolculara bedelsiz sunulmasıdır. Hava taşıma işletmesi, uçuş iptali durumunda normal şartlar altında sorumlu olduğu bu yükümlülüklerini yerine getirmekten uçuş yasakları kalktıktan iki ay sonrasına kadar muaftır.
Buna ek olarak, Değişiklik Yönetmeliği’ne göre uçuşu iptal edilen yolcu, hava taşıma işletmesinin boş koltuk durumuna bağlı olarak istediği bir tarih için bilette değişiklik yapabilecek veya biletini açığa alabilecektir. Açığa alınıp kullanılmayan bilet için ise, uçuş yasağı kalktıktan sonraki iki ayın sonunda bedel iadesi talep edilebilecektir. Bu durumda, açığa alınıp kullanılmayan bilet için uçuş yasağı kalktıktan sonra iki aylık bir süre tanınması, hem tüketiciyi hem de şirketlerin ekonomisini koruyan bir hüküm olarak değerlendirilmektedir.
Değişiklik Yönetmeliği ardından, 27.03.2020 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yapılan açıklamada ise tüm dünyada hızla yayılan COVID-19 salgını nedeniyle, Türkiye hava sahasının 27.03.2020 gecesinden itibaren yurtdışı uçuşlarına tamamen kapatıldığı, yurtdışına gerçekleştirilen tüm uçuşların iptal edilmiş olduğu ve alınan tedbirler doğrultusunda aynı şekilde yurtiçi uçuşlarının da sınırlandırıldığı ve valiliğin iznine bağlandığı açıklanmıştır.
Son olarak, tedbirler sonucunda hava yolu şirketlerinin mağduriyetini en aza indirgemek amacıyla, hava yolu ile yolcu taşımacılığı hizmetlerinde uygulanacak KDV oranı %18’den %1’e düşürülmüştür. 22.03.2020 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan ve 01.04.2020’de yürürlüğe giren Cumhurbaşkanlığı Kararı uyarınca; 01.04.2020 – 30.06.2020 tarihleri arasında hava yolu ile yolcu taşımacılığı hizmetlerinde KDV oranı geçici olarak %1 olarak uygulanacaktır.
Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılabileceği üzere, dünya ve ülke genelinde her geçen gün artan önlemlerin bir sonucu olarak, yolcuların ulaşım haklarının kısıtlanma mecburiyetinin doğduğu görülmektedir. Tüketicinin korunması ilkesi göz önünde bulundurulduğunda, bu hususta gereken tedbirlerin alınması kaçınılmazdır. Diğer yandan alınan tedbirler sonucu mağduriyet yaşayan havayolu şirketlerine yönelik birtakım kararlar da alınmaktadır. Hem hava yolu şirketlerinin hem de yolcuların böylesine hassas ve kritik bir dönemde, üzerlerine düşen hassasiyeti göstermeleri ve hava yolu şirketlerinin iptal ve ertelemelerde yolculara her türlü kolaylığı sağlamaları gerektiği kanaatindeyiz.
NOT: Bu yazıda yer alan hususlar, 8 Nisan 2020 tarihine kadar olan gelişmeler ışığında hazırlanmıştır. Yeni gelişmelerin söz konusu olması durumunda yeniden değerlendirme yapılması gerekebilecektir.