2020’nin başlamasıyla havacılık sektörü felaket ve kriz haberleriyle çalkalanıp duruyor. Pistten çıkan uçaklar, düşenler, Covid-19 krizi, dünyadaki gerilim, küresel ısınma gibi geleceğimizi görmemizi engelleyen hadiseler yaşıyoruz.
Kaos haberlerini bir yana bırakıp, biraz uzaklaşmak için Haber Aero olarak sizleri tarihi bir yolculuğa çıkaracağız. Havacılığın başlamasındaki mihenk taşı olarak görülen Wright kardeşlerin de öncesine gidip en iyi 10 uçağı sizler için araştırdık.
Ohio, Daytonlu iki bisiklet ustası olan Wilbur ve Orville Wright, 1899’da kuşların nasıl uçtukları hakkında kendilerine ipucu verebilecek her şeyi sistemli bir şekilde incelemeye başladılar. Bilimsel eserlerde ve eski insanların deneyimleri arasında kendi işlerine yarayacak hiçbir şey olmadığını kısa sürede anladılar. Wright kardeşlerin elinde sadece Berlin yakınlarındaki bir tepe üstünden planörle uçuş denemeleri yapan ve bu konuda çok dikkatli notlar tutan Alman mühendisi Otto Lilienthal’in çalışmaları vardı.
Wilbur ve Orville Wright bilimsel öğrenim görmemişler, liseden sonra yüksek bir okulda gitmemişlerdi. Fakat uçma alanındaki çalışmalarını ilerletirken kendi bilimsel yönlerini de model uçaklar, uçurtmalar, insan taşıyan planörler ile yaptıkları yüzlerce deney sayesinde bu konuda bilimsel bir eser hazırlayacak kadar ilerlettiler. Hatta hazırladıkları 200’den çok farklı tipteki kanatları denemek için bir rüzgar tüneli dahi yaptılar. Wright kardeşlerin 17 Aralık 1903’te North Carolina’da Orville’in kontrolünde havalanan ilk uçağı aerodinamik ses teorisine bağlı kalınarak yapılmıştı.
Bu uçak iki pervaneliydi. Pilotla birlikte ağırlığı 335 kilogramdı. Bu uçuşun beş tane görgü şahidi var. Orville birinci denemede 12 saniye uçtu. Ve sadece 37 metre mesafe kat etti. O günkü son denemesinde ise, bu süre 59 saniyeye çıkmıştı ve 280 metrelik bir mesafeye uçmuştu.
Daha sonra uçaklarını geliştirdiler ve 1904 yılında uçağa havada dönüşler yaptırarak, geri dönmek suretiyle kalktıkları noktaya inmeyi başardılar. Ancak ilk uçuşun kime ait olduğu hala tartışmalar yaratmakta. Çünkü uçuşlara şahitlik eden kişi sayılarının çok az olması buradaki ilk uçuş gerçeği üzerinde hep bir şaibe oluşturacaktır. Ancak bu çalışmalar Write kardeşler öncesinde başlamış ve geneli motor kaynaklı başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Aslında buna başarısızlık dememiz çok doğru değil. O zamanın şartlarında önemli bir başarı olarak görmemiz lazım. Çok yaratıcı ve ilginç tasarımlar var. İşte Write kardeşler öncesindeki en iyi 10 uçak:
1891’de ilk Aerodrome model uçak ile denemelere başlayan Langley, dört senelik çalışmalarının sonunda, buhar gücü ile çalışan Aerodrome No.V ‘in 30 m yükselerek bin 6 m yol katetmesini sağlamıştır. Sürati ise saatte 32 km idi. Bir sonraki modeli Aerodrome No.VI ise Kasım 1896’da bu sefer 1280 m uçtu ve 1 dakiladan fazla havada kaldı. Bu pilotsuz uçuşlar Savaş Bakanlığı (50 bin dolar) ve Smithsonian Enstitüsü (20 bin) tarafından, pilotlu uçuş için desteklendi.
Yunanca’da “Aerodrome”, “hava koşucusu” anlamına geliyor ve Samuel Langley, hafif güçlü insanlı ve insansız uçaklardaki girişimlerini anlatmak için bu ismi kullandı. İnsansız olanlar oldukça iyi uçtu ancak insanlı olan kontrollerle ilgili sorunlar yaşadı ve bir mancınıkla fırlatıldıktan hemen sonra iki kez nehre düştü. İkinci kaza 8 Aralık 1903’te, Wright kardeşlerin Flyer’larıyla başarılı bir şekilde ayrılmasından sadece dokuz gün önce meydana geldi.
1902 yılında bir pazar günü sadece bir avuç kişinin bulunduğu gün uçuş icra edildiği iddia ediliyor. Uçağın tasarımcısı Teksaslı rahip Burrell Cannon olduğu ilk uçuşunda 49 metre yükseklikte uçtuğu söyleniyor. Ancak bununla ilgili her hangi bir kanıt bulunmuyor. Tarihçiler bu uçuşun kontrolsüz bir uçuş olabileceğini anlatıyorlar. 1980’lerde uçağın kopyası üretildi. Kopya Teksas Miras Müzesi’ne konuşlandırıldı.
Uçağı tasarlayan İngiliz mucit Sir Hiram Stevens Maxim olarak biliniyor. Bu kişi aynı zamanda makineli tüfeği de icat etti. Mucit daha sonra 1894’ün sonlarında çeşitli uçan araç tasarımlarını denedi. Maxim’in babası da daha önceden ters yönde dönen rotorla bir helikopter tasarlamıştı. Ancak onu yapmak için güçlü bir motor bulamadı. Maxim’in atölyesinde 550 metrelik bir demiryolu hattı bulunuyordu. İlk denemesini burada yaptı ancak demir tekerlekler ağır gelince uçuşu gerçekleştiremedi. Daha sonra ahşap tekerleklisini yaptı ama yine başarılı olamadı. Ve en son uçuşun yapılabilmesi için benzinli yanmalı bir motora ihtiyaç olduğunu söyleyerek farklı alanlara yöneldi.
1901’de Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nda inşa edilen bir yüzer uçakta ilk denemeydi. Tek kanatlı çelik borudan oluşan bir yapısı vardı. Sudan kalkmasını ve inmesini sağlayacak aerodinamik yapısı iki aliminyum dubadan oluşuyordu. Havadan daha ağır bir uçağa güç sağlamak için içten yanmalı bir motor kullanmaya yönelik ilk girişimdi. Uçağa 22 kw’lik bir araba motoru takıldı. Deniz üstündeki taksi girişimleri sonuç verse de uçuş konusunda başarılı olamadı ve alabora olarak battı. Daha iyi bir motor onu kurtarabilirdi.
1892 yılında Fransız mühendis Clément Ader tarafından tasarlandı. Fransız Svaş Ofisi tarafından finanse edildi. Uçağın denemeleri, 12 Ekim 1897’de Versailles yakınlarındaki Satory ordu üssünde gerçekleştirildi. Uçak testlere dairesel taksi yaparak başladı. 14 Ekim 1897’de uçak havalandı, ancak yarı yoldan dönüp durdu. Hayatının ilerleyen saatlerinde Ader, o gün 100 metrelik bir uçuş olduğunu iddia etti ve bunu doğrulayacak iki tanığı olduğunu söyledi. Ne olursa olsun, Fransız Ordusu gösteriden etkilenmedi ve daha fazla finansmanı iptal etti ve proje rafa kalktı.
1874’te Fransız Deniz Subayı Felix Du Temple tarafında Brest’te tasarlandı. Uçak tek kanatlı ve buhar motorlu aliminyum yapıya sahipti. 13 metre kanat açıklığı, pilotsuz 80 kg ağırlığındaydı. Uçakla birkaç test yapıldı. Kısa sıçrama ve atlama testleri başarılı oldu. Kısa bir süre süzüldü ve başarılı bir şekilde iniş yaptı. Bu da uçağı tarihteki motorlu uçuş gerçekleştiren ilk uçak haline getirdi.
Konsept olarak Du Temple Monoplane’e çok benzeyen bu mekanizma, 1884 yılında Rus Deniz Subayı Alexander Mozhaisky tarafından inşa edildi. Biraz daha fazlasını başardı. İki buharlı motorla çalışan tek kanatlı uçak tasarımının 1884 yılında Rusya’nın Krasnoye Selo kenti yakınlarında 20-30 metre arasında uçan bir rampanın yardımıyla güçlendirilmiş bir kalkış yaptı. Uçak, 30 beygir gücünde (22 kw) iki buhar motoruyla çalıştırılıyordu. Tahmini uçuş hızı 40 km / s brüt ağırlığı 950 kg, kanat açıklığı 24 metre ve gövde uzunluğu 15 metre idi. Rampadan fırlatıldıktan sonra yere çarpmadan önce birkaç metre uçtu.
Yeni Zelandalı bir çiftçi olan Richard Pearse, uçan makinesinin patentini 1906’da aldı. Ancak tanıklar, çalışmanın ve muhtemelen testin 1903’ten önce başladığını söylüyor. Tek kanatlı uçağın bu kadar erken uçması pek olası değil, ancak bazı Yeni Zelandalıların bunu iddia etmesi engellenemedi. Pearse ilk kez 1901’de uçtu. Tasarımları gerçekten uçabiliyordu, sadece büyük olasılıkla, ilk olarak kabul edilmek için çok geç davrandılar.
Araştırmacılar, 1980’lerde hayatta kalan yaklaşık 55 tanık tespit etmişlerdi. O sırada her bir tanığa bir ana kategori atarken, bazıları kategorileri aşabilse de, 20’si bir uçuş görmüş, 9’u çitin üzerinde veya atölyede onarım için bekleyen bir uçak görmüş, 2’si uçağın uçuşta olduğunu duymuş ancak görmemiş, 7’sinin ikinci uçuşu görme ihtimali varmış, 10’u uçuşları biliyordu ve 7’si yapım aşamasındaki uçan makineyi görmüş veya biliyordu. Pearse yaşamının ilerleyen dönemlerinde paranoyaklaştı. 1951’de bir akıl hastanesine kaldırıldı ve ölümüne kadar orada kaldı.
Alman mühendis Carl Jatho, Ağustos ve Kasım 1903 arasında uçaklarıyla birkaç kısa, kontrolsüz uçuş gerçekleştirdi. Daha sonra bazı insanlar kontrol edildiğini iddia etmeye çalışsa da iddianın arkasında pek bir zemin yoktu. Yine de, Jatho uçtu. Uçağının çıkmaz bir yol denediğini kendisi düşünmesine rağmen, mühendisi en az birkaç saniye havaya kaldırabilirler. Jatho, Hanover yakınlarındaki Vahrenwalder Heide’de bir itici üçlü uçağı, ardından çift kanatlı uçağı kullanarak giderek daha uzun uçuşlar yaptı. İlk uçuşu yaklaşık 1 metre yükseklikten sadece 18 metre mesafedeydi.
Hannoverscher Courier’den bir gazete makalesi 1 Ağustos 1907 tarihinde, Jatho’nun şimdiye kadar 12 yıldır kontrol edilebilir hava araçları üzerinde çalıştığını, ancak 19 Kasım 1902 tarihli yasal bir belgenin hala bir kontrol mekanizmasından yoksun bir tasarımı tanımlıyor gibi görünmesini yazmıştı. İlk uçuş testlerinden 30 yıl sonra 4 görgü tanığı Ağustos 1903 uçuşunu gözlemlediğine ve verilen verilerin doğru olduğuna dair 1933’te bir medeni hukuk noteri tarafından tasdikli yasal bir ifade verdi. Kasım 1903’te Jatho 2.5 metre yükseklikte 60 metre sürekli uçmayı başarmıştı.
17 Aralık 1903 öncesinde Wright kardeşlerin yaklaşık 3 metre yükseklikte 37, 53, 61 ve 260 metrelik mesafeleri kapsayan öncü uçuşlar gerçekleştirdi. Jatho sonunda pes etti ve “Birçok çabaya rağmen daha uzun veya daha yüksek uçuşlar yapamam motor zayıf” dedi. Daha sonraki bir makineyle Jatho, 1909 – 60 metrede yaklaşık 3-4 metre yükseklikte başarılı uçuşlar gerçekleştirecekti. Ayrıca bir uçuş okulu ve uçak fabrikası kurdu, ancak pek başarılı olamadı.
Amerika Birleşik Devletlerinde tek kanatlı ve buhar motorlu havadan ağır uçan ilk pervaneli uçak, Alman Gustav Weisskopf (Amerikalılar bu Alman’a, isminin İngilizce tercümesi ile Whitehead demektedirler!) tarafından uçuruldu. Uçak ilk uçuşunda yerden ancak 7.5 m havalandı ve yolu üzerindeki üç katlı bir binayı aşamayarak ona çarptı. Gustav Weisskopf, 1899’dan sonra tek kanatlı ve buhar motorlu havadan ağır Number-21 model uçağı ile bu sefer dört uçuş gerçekleştirdi. Biri sabah, diğer üçü öğleden sonra yapılan bu uçuşların en başarılısında, yerden 61 m yükseklikte 2500m yol katetti.
Gustav Weisskopf, 1901’den sonra bu sefer karosen yakıtı kullanan Number-22 uçağı ile iki uçuş denemesinde bulundu. İlk uçuşu 3200 m, ikinci uçuşunda ise 11.300 m yol almıştır. Hiç bir zaman Amerikan vatandaşlığına geçmeyen Alman Gustav Weisskopf, 1927 senesinde kalp krizinden ölmüştür.
(Haber Aero)