Milli hafif taarruz uçağı HÜRJET’in TUSAŞ tesislerindeki ilk motor ateşlemesinde ortalığı dumana boğduğu ortaya çıktı. O anları TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil anlattı.
18 Mart’ta hangardan çıkarak pistte motor çalıştıran ve taksi testlerine başlayan HÜRJET’in TUSAŞ tesislerindeki ilk ateşleme sırasında paniğe neden olduğu ortaya çıktı. Milli hafif taarruz uçağına güç veren General Electric yapımı F404 motoru ilk ateşlemesinde ‘duman attı.’
Motordan yükselen kara dumanlar Türk Havacılık ve Uzay Sanayii tesislerinde bir süre paniğe neden oldu. Çok yakında insansız uçak ANKA-3 ile birlikte uçmaya hazırlanan HÜRJET’e ilişkin çarpıcı olayı TUSAŞ Genel Müdürü Prof. Dr. Temel Kotil anlattı.
SAHA İstanbul’un düzenlediği MBA programı kapsamında “Milli Muharip Uçak Kabiliyetleri ve Savunma Sanayii Teknolojilerinde Gelinen Nokta” başlıklı ders için çevrimiçi sunum yapan Prof. Kotil, HÜRJET’e takılan motorun ilk ateşleme anını şöyle anlattı:
Yağlı duman çıktı, dedik ‘ne oluyor!’
Biz çok heyecanlandık. İlk önce motor çalıştırma işlemi vardı. HÜRJET motoru… Bunların hepsini tabii basınla paylaşmadık, ardışık olmasın diye. Büyüklerimiz, İsmail (Demir) başkanım paylaşsın istedik. HÜRJET motor çalıştırdı. Orada bayağı heyecanlandık bütün ekip olarak. Ben tabi daha önce ilk motor çalıştırmayı görmemiştim.
Motorun içinde normalde yağ vardır. Üretici firma General Electric, motorun içine yağ koyuyor tabii, paslanmasın, korozyona uğramasın diye. Paslanma demir için de geçerli. Bayağı yağlı duman çıktı böyle, dedik ‘ne oluyor’…
Kara duman yaptı. (İlk deneyimde) Bunu öğrendik; HÜRJET’in motorunu ikincide çalıştırırken, gerçi GE’nin (General Electric) elemanları vardı orada, bir kademe yapmadılar. Direkt motoru ateşlediler.
Milli Muharip Uçak motorunu çalıştırırken yine GE elemanları vardı. Böyle bir ‘drive run’ diyoruz ona. İçeri yakıt ve yağ püskürttü, duman kademe kademe azaldı. Yoksa onda da (MMU’da) duman 10 numara olacaktı, biz de heyecanlandık tabi.
Şunu öğrendik: bir, sıfırdan büyüktür
İstanbul’da bir alışverişe gitmiştim bir dükkana. Orada beni tanıdılar, Türk Hava Yolları döneminden yüzüme aşina olabilirler. Orada genç bir arkadaş 40’lı yaşlarda, dedi ki, “Siz Milli Muharip yapacaksınız galiba, TFX yapacaksınız…” Orada bana “Bunu yapamazsınız” diyerek 10 numara posta koydu. Ben de sadece “Yapacağım” dedim.
Zor işleri başarmak istiyorsanız içinize bir çocuk heyecanı koymanız gerekiyor. Her birimiz çocukluğumuzda daha bir güçlüydük… Zor projelere inanmak zorundasınız. Milli Muharip Uçak projesine hep inandım, gönülden inandım. Hep savundum; zaten görevim de bu. Biraz da zorluklarından bahsedeyim; 2016’da 60 mühendisle bu işe başladık.
100 mühendis BAE Systems’ten gelecekti, 100 gelmedi, gıdım gıdım geldi. 70 oldu, 80 oldu, 90 oldu, sonra aşağı düştü sayı. Tecrübe olarak da o kadar beklediğimiz gibi değillerdi. Ama bir şey öğrendik ki: Bir, sıfırdan büyüktür. Büyük bir işe başladıysanız ve bu büyük işin gereğini yapamıyorsanız, ona göre gücünüz yoksa, o zaman hiç arkanıza bakmayın. Zor işlerde hiç arkanıza bakmayın. Başarıp başaramayacağınızı da kendinize sormayın.
ASELSAN’dan HAVELSAN’dan eleman alsak problemler olacaktı. Başka nereden eleman bulacaktık ki? Ne yaptık… Yeni mezunları işe aldık. Şu anda 6 bin mühendisimiz var ve bunların 5 bin tanesi şirkete ‘sıfır’ girdi. Yani yeni mezun olarak geldi. Niyetleri ve yetenekleri 10 numara ama tecrübeleri yok. Biz ‘bir sıfırdan büyüktür’ deyip durmadan genç eleman aldık… Durmadan…
Teknisyen de aldık. Çünkü Boeing’e Airbus’a da iş yapıyoruz, bundan da para kazanıyoruz. Sonuçta 6 bin mühendis, 6 bin teknisyen, toplamda 14 bin kişiye ulaştık; göreve başladığımızda 5 bin 200 kişi vardı. Ayrılanlar ve emekli olanlar oldu.
Gelenler hep ‘çocuk’ olduğu için onlar için eğitim programı başlattık TUSAŞ Akademi’de. Onlara fiili olarak bir iş yaptırıyoruz. En kolay iş ise insansız uçak yapmaktır. 3 boyutlu printer’larda, kanat açıklığı 3 metre olan kocaman bir İHA yaptırdık onlara. İşi başardılar ve onları TUSAŞ’a aldık. Milli Muharip projesinde 60 kişi vardı, şimdi 1500 kişi doğrudan MMU için ter döküyor.
Günler geçtikçe, gözümüzde büyüyen konuların aslında daha basit olduğunu gördük. Ben şunu gördüm; genç arkadaşların önleri açıldığı zaman, işlerine de fazla karışılmadığı zaman, 10 numara iş yaptıklarını görüyoruz. Milli Muharip şu anda taksi yapıyor, yıl sonunda da Allah’ın izniyle uçacak, bu her şeyi 2 yıl öne çektik anlamına geliyor.
Şunu bilmemiz gerekiyor özellikle büyük projelerde: Finansı sağlamanız, parayı bulmanız lazım. İnsanı bulmanız gerekiyor. Bunlara fiziksel ortamlar sağlamanız gerekiyor. Ara sıra piknik yapmanız gerekiyor, çiğköfte de vermeniz gerekiyor. Çünkü biz normal insanlarız ve motive olmamız lazım. Tebrik edilmemiz gerekiyor, tokalaşmamız gerekiyor…
