Ukrayna’yı işgal etmesiyle Avrupa ve Amerika’nın yaptırımlarına maruz kalan Rusya’da ekonomik olarak en çok etkilenen sektör havacılık oldu. Uçak üreticilerinin tedarik ve bakım hizmetlerini çekmesiyle, Rus taşıyıcıların akıbeti merak ediliyor. İşgal sonucu Batı ile arasına mesafe giren Rusya; Asya pazarına girerek, İran’dan talep ederek ya da kendi uçaklarını parçalara ayırarak, parça tedarikini sağlamaya çalışacak.
Boeing ve Airbus’ın Rusya’ya bakım hizmetlerini ve uçaklara parça tedarikini durdurduğunu açıklamasıyla analistler, Rus havayollarının yere indirilmiş uçaklarını parçalara ayırabileceğini tahmininde bulundu. Rus havayollarına uygulanan yaptırımların çok ağır olduğunu vurgulayan analistler, Rus şirketlerin uçmaya devam etmek için alternatif kaynakları keşfetmeye yönelebileceğini düşünüyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ardından yaptırımların etkileri küresel havacılık sektöründe dalgalanırken; Rusya’nın bayrak taşıyıcısı Aeroflot ve diğer taşıyıcılar, Batı’nın baskısıyla karşı karşıya kaldı. Avrupa Birliği hava sahasını Rus uçuşlarına kapattığını açıklarken Avrupalı taşıyıcı Airbus, Rus havayollarına parça ve hizmet tedarikini durdurduğunu ancak Moskova mühendislik merkezinin yerel müşterilere hizmet vermeye devam edip edemeyeceğini de analiz ettiğini söyledi.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Salı günü yaptığı açıklamada, Rus uçuşlarını yasaklayan Avrupa Birliği ve Kanada’yı izleyerek, hava sahasını Rus taşıyıcılara kapattığını açıkladı. ABD’li üretici Boeing ise araştırma ve mühendislik merkezlerinin de bulunduğu Rusya’da büyük operasyonları askıya aldığını söyledi.
“Rusya, İran ve Kuzey Kore ile aynı düzeyde”
Reuters’ın haberine göre, Ukrayna’ya başlattığı işgali “özel operasyon” olarak nitelendiren Rusya’ya yönelik yaptırımların, küresel ekonomik pazar ve havayolu kapasitesinin büyüklüğü göz önüne alındığında; İran veya Kuzey Kore’ye yönelik yaptırımlardan daha büyük sonuçları olacağı düşünülüyor.
Vertical Research Partners analisti Rob Stallard; “Batılı uçak kiralama şirketleri de Rus havayolları tarafından işletilen uçaklarını geri almak istemesiyle birlikte, Rus havacılık sektörü şu anda Kuzey Kore ve İran ile benzer bir zeminde” dedi.
Rusların 332 Boeing, 304 Airbus uçağı bulunuyor
Rusya 2021’de dünya havayolu ticareti kapasitesinin yüzde 6’sını oluşturdu. Verilere göre, Rusya’daki havayolu şirketlerin toplam 332 Boeing ve 304 Airbus uçağı bulunuyor. İki büyük üreticinin uçakları, Rusya’daki toplam uçak filosunun yaklaşık üçte ikisini oluşturuyor.
Airbus ve Boeing’in parça tedarikini ve bakım hizmetlerini geri çekmesini açıklamasının ardından Rus havayollarının bu durumu nasıl atlatacağı gündeme geldi. Analistler, havayollarına uygulanan yaptırımlar sebebiyle parçalardan ne kadar çabuk mahrum kalacakları, havayollarının stoğuna bağlı olacağını belirtiyor.
Parça eksikliğinden uzak rotalara ulaşmak zorlaşacak
Yolcu uçakları her gün, günlük kontrolden; her altı yılda bir ağır bakıma kadar, sürekli gözetim altında tutulmak zorundadır. Uçaklarda yaşanan rutin sorunlar, acil onarım gerektirmezken kısa sürelerde çözülebilir. Ancak bazı kritik bileşenler bir uçağın uçuşa hazır olması için olmazsa olmaz niteliğinde olabilir.
Bakım uzmanlarına göre, Rus havayollarına ait uçaklar, stoklarında yeterli parça olduğu sürece, yurt içinde uçabilir. Ancak, Rus uçaklarını kabul eden destinasyonlara hizmet vermekte zorlanabileceği kaydedildi.
Parçaların ülke dışında bulunabileceği yerlerde bile bazı Rus bankalarının uluslararası ödeme sistemi SWIFT uygulamasından men edilmesinin ardından havayolları potansiyel ödeme zorluklarıyla karşı karşıya kaldı.
Rus havayollarında kanibalizasyon: “Yamyamlaşma”
İran’ın onlarca yıllık ABD yaptırımlarından miras kalmış çürüyen uçaklarının aksine, Rusya’nın gelişmiş bir filosu var.
Rus AviaPort analitik ajansı Başkanı Oleg Panteleev; “Bazı uçak türleri için tam teşekküllü bir bakım sistemi oluşturması gerekecek. Ancak bundan önce bazı uçakları yedek parça olarak kullanmak üzere parçalanması gerekecek” açıklamasını yaptı.
Panteleev, “Kanibalizasyon mümkün olacak çünkü uçaklara olan ihtiyaç azalacak.” diye konuştu.
Kanibalizasyon; diğer ismiyle yamyamlaştırma, aynı türden diğer ekipmanların onarımında kullanılmak üzere bir uçaktan ya da bileşenden, servise uygun olan parçaların çıkarılmasından oluşan bir bakım prosedürüdür.
Rus havayolları kiralık uçaklardan parça sökebilir
Birçok havayolu şirketi, kendi uçaklarının parçalarını yeniden kullanıyor. Ancak geçmişteki bazı sıkıntılı havayollarının kiralık uçaklardan yasak olan parçaları aldığına dair şikayetler de oldu.
Uçak kiralama şirketleri, Avrupa Birliği yaptırımları kapsamında Rusya ile sözleşmelerini sona erdirmek için 28 Mart’a kadar süreleri bulunuyor. Ancak endüstri yöneticileri, Rus havayollarının ve mahkemelerinin kiralık uçaklardan parça almama kuralına uyup uymayacağı konusunda endişelerini dile getirdi.
Verilere göre Rusya’da 515 uçak yabancı şirketlerden kiralandı. Şu ana kadar Rus havayollarının kiraladığı jetlerin parçalarını onay almadan çıkardığı yönünde bir şikayet yok.
Rusya’nın alternatif parça arayışı
Bazı uzmanlar, krizin uzunluğuna bağlı olarak havayollarının alternatifler arayabileceğini tahmin ediyor. Çin parçaları, Batı’ya hizmet etmeyen eski uçaklarda hala kullanımda. İran ise yıllardır yaptırım altından olmasına rağmen, tedarik sistemini geliştirdi.
Oleg Panteleev; “Tabii ki, Rusya’nın üçüncü ülkelerde gerekli tüm bileşenlerin istikrarlı sevkiyatını sağlamaya hazır tedarikçiler ve ortaklar bulması iyi olur. Ancak bu ülkeler yaptırımlardan korktuklarını söylerlerse, Rusya’nın yabancı uzmanlar araması ve Rus fabrikalarında bir bakım sistemi oluşturması gerekecek.” dedi.
Ancak, gayri resmi parçaların kullanılması değerli uçakları riski alana sokarak, savaş bittiğinde uçakları finanse etmeyi zorlaştırabilir.
Bakım anlaşmaları da risk altında
Rusya’nın yedek parça temininde yaşadığı zorluklar, halen Rusya’ya uçan ve bazen varış yerinde yedek parça gerektiren uluslararası havayollarını etkileyebilir.
Aeroflot geçen yıl Hong Kong Aircraft Engineering Company (HAECO) ile uzun vadeli bir anlaşma imzaladı. Rus havayollarının Batı’dan yeni uçaklar alması da yasaklanacak. Rus havayollarının Airbus veya Boeing ile halihazırda siparişte bulunan 62 uçağı var.