Pilot eğitimi nasıl olmalı?

Hem Türkiye’de hem de dünyada uçak sayısına paralel pilota olan ihtiyaç da artıyor. Ülkemizde uzun yıllar sivil pilot ihtiyacının büyük kısmı TSK’den emekli veya ayrılan pilotlardan sağlandı. Son dönemde özel uçuş okulları ve üniversiteler de pilot yetiştirilmesine katkı veriyor. Peki üniversiteler pilotaj eğitimi verebilir mi? Haber Aero havacılığın en önemli sıkıntılarından biri olan pilot eğitimini mercek altına aldı.

Konuya ‘eğitim’ diyerek girmek çok iddialı olur. Sektörün ülkemizde yeni olmasından cesaretle konumuz ‘pilotaj eğitimi’ demek çok daha mütevazı olacaktır. Aslına bakılırsa eğitimin her noktasında olduğu kadar havacılık eğitimleri alanında da uygulanan birçok gariplik var. Burada özel bir noktaya temas ederek “üniversite” ve “pilotaj” arasında bir bağlantı kurmaya çalışalım.

Ülkemizde pilotluk kısa süre önceye kadar Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ile birlikte anılan bir kavramdı. Askeri disiplin ve altyapı ile mezun pilotlar TSK’daki zorunlu görev sürelerini tamamladıktan sonra havayollarına geçiyorlardı. Ülkemizin sivil pilot kaynağı da büyük oranda TSK olmuştu. Bu günlerde ise çeşitli vesilelerle pilot olmak herkesin tutkusu haline gelmiş durumda. Peki, gençlerin hayallerini süsleyen, yatırımcıları iştahlandıran, sivil havacılığın göğsünü kabartan bir alan olan pilotaj eğitimlerinde neredeyiz? Üniversiteler bu işin içerisinde olmalı mı? Dünyada durum nasıl?

Şimdi burada durup, şunu soralım; ‘Pilotaj eğitimi nedir?’, Akademik bir eğitim midir? Yoksa mesleki bir eğitim mi? Bu eğitimde konvansiyonel (geleneksel) bir anlayış mı olmalı, yoksa her ne olursa olsun eğitim şekli mi?

Dünyanın çeşitli ülkelerinde benzer şekilde uygulanan pilot eğitimleri aslında temel olarak 2 içerikte ele alınıyor: Teorik ve uçuş eğitimleri. Uzaya giden ilk maymun Albert II’ye gerekli eğitim olan 800 saatlik teorik ve 220 saatlik uçuş eğitimi verdiğinizde çift piston motorlu uçakla Çorlu – Adana arası seyrüsefer yapabilecek noktaya getirebilirisiniz.

Ülkemizde düne kadar çoğunlukla özel uçuş eğitim kurumlarından alınabilen bu eğitimler, şimdilerde önemli bir gelir kalemi olması sebebiyle üniversitelerin yoğun ilgisini çekiyor. Ancak üniversitede pilotaj eğitimi dünyada örneğine az rastlanan bir uygulama. Türkiye’de ise özel ve devlete bağlı üniversitelerde eğitim zili yeni çaldı denilebilir. Taze bir alan, ama üniversiteler bu eğitime yoğun ilgi gösteriyor.

Önce konuya gerçekçi yaklaşabilme adına şöyle bir kıyaslama yapalım. Dünya üzerinde 44 bin havalimanı ve iniş/kalkış yapılabilecek pist var. Bunun 15 bin kadarı Amerika Birleşik Devletleri‘nde (ABD) bulunuyor. ABD’de kaç sertifikalı pilot olabilir? Resmi rakamlara göre lisanslı pilot sayısı 633 bin 317 kişi. Ülkemizde durum nedir? Türkiye’de ise lisanslı pilot sayısı bugünlerde Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nden (SHGM) son çıkan pilot lisanslarına göre 17 bin rakamına ulaşmış durumda. Ülkemizdeki pilot lisansı, Amerika’nın 40’ta biri kadar.

Şimdi asıl mevzuya geçebiliriz. Dünya üzerinde sayabileceğiniz pilot yetiştiren üniversite sayısı iki elin parmaklarını geçmez. ABD’de havacılıkla ilgili üniversite sayısı 11 ve bunlardan bir kaç tanesi (2 veya 3) pilot yetiştiriyor. Ülkemizde ise günümüzde tam 14 üniversitede pilotaj eğitimi veriliyor. Veya pilotaj eğitimi verildiği iddia ediliyor. Zira teknik olarak üniversiteler pilot yetiştiremez. Üniversite akademik olarak normal şartlar altında akademik gelişime ışık tutacak bilimsel araştırma ve geliştirme yuvasıdır. Türkiye’deki durumun ciddi şekilde tartışılması gerekir.

Dünyaca ünlü üniversitelerin başında gelen MIT’nin (Massachussetts Institute of Technology) pilot yetiştirme hedefiyle ilgili bir anekdotuna göz atılım. MIT, havacılıkla ilgili Aerospace Engineering (BSC) ismi altında bir bölüm barındırmaktadır. Pilot eğitimleri ile ilgili ise sadece inorganik bir havacılık kulübünü mezun ve mensup öğrencileri vasıtasıyla ayakta tutmaktadır. Bu kulüp; ‘Eğitim gören öğrencilerimizden pilotaja ilgisi olanlar için sosyal bir aktivite, imkanlar dahiline alınabilecek bir motivasyon kulübü, uçuculuk kulübü.’ şeklinde tanıtılıyor.

Pilotaj eğitiminin neresinden tutsak, elimizde kalacak bir noktaya doğru ilerliyoruz. Her konuda olduğu üzere bu hususta da marjinal bir yaklaşım sergileniyor. Ve pilot yetiştiren donanımsız üniversiteler ve özel okullar tabiri caiz ise mantar gibi çoğalıyor. Peki ya sonuç?

Şunun sorulması gerekiyor; Üniversiteler, uçuş okullarının 6 ayda verdiği pilotaj eğitimin teori kısmını 4 seneye yayarak nasıl bir akademik yaratıcılık sergilemektedirler? ‘Hava Hukuku’ kısmını doçent doktora, ‘İnsan Performansı’ dersini havacılık hekimine, ‘Uçuş Prensiplerini’ yüksek mühendise mi verdirmektedir? Cevabı; Kocaman bir ‘hayır.’ Bu sebeple Türkiye’deki üniversitelerde verilen ‘pilotaj’ eğitimleri yamalı bohçadan daha kötü durumdadır.

Özel uçuş okullarının teorik bilgi öğretmenleriyle, uçuş okullarının uçaklarıyla, uçuş okullarının hocalarıyla, uçuş okulundan devşirme eğitim mantığıyla yapılmaktadır. Bu bölümlerde öğrenciler bir mühendis mantığıyla eğitilemez. Türkiye’nin mevcut üniversite düzeninde pilotaj eğitimleri birilerinin sermayesine sermaye katmak için kullanılan bir fırsata dönüşmüştür.

Türkiye’nin bayrak taşıyıcı şirketi Türk Hava Yolları (THY) kendi pilotlarını kendisi yetiştiriyor. Bu, çeşitli ülkelerde de yaygın kullanılan bir yöntem. THY tarafından yaygınlaştırılan bu yöntem sayesinde artık havayolu şirketleri birbirinden transfer yolunu kapatma, kendi söküğünü dikme peşinde. Amaç dışarıdan istihdam edeceği pilotun yükünü asgariye indirmek. Benzer uygulama pilot teminindeki sıkıntılı durumun farkına varan Sunexpress, Pegasus gibi havayolları gibi şirketler için de geçerli. Diğer havayollarının ise bu konuda istihdam sayıları çok kısıtlı. Filolarında bulundurduğu uçak adedi de fazla değil. Bu tip bölgesel havayolu şirketlerinin istihdam edebileceği pilot sayısı fazla olmadığında mevcut pilot kaynakları fazlasıyla yeterli. Bir fikir vermesi açısından şu bilgiye de dikkatlerinizi çekelim. Amerika’da, genel havacılığın anavatanında havayolu sayısı 60, ülkemizde ise THY (Anadolujet), Pegasus, Sunexpress, Onur, Atlasglobal, Corendon, Freebird ve Tailwind olmak üzere toplam 8.

Türkiye’de ‘Pilotaj Eğitimi’ olan 14 üniversiteden her biri, öğrenci kontenjan sayısının minimum 40, maksimum 60 veya bir miktar üstünü bulabilmektedir. Bu bilgiler yılda ortalama 700-800 civarında öğrencinin, üniversitelerin pilotaj bölümlerinden mezun olduğunu göstermektedir.

Peki, Türkiye’de kaç uçuş okulu var, biliyor musunuz? Bildiğimiz en iyi şeylerin başında pilotaj eğitimleri geliyor ve hâlihazırda Türkiye’de şu anda 16 adet uçuş okulu bulunuyor. Her yıl bu okullarda, eğittikleri öğrencilerden ortalama 250 ile 300 pilot mezun ediyorlar. Tabi burada; ‘16 adet uçuş okulu var’ ifadesi yanıltmasın. Bir çok uçuş okulu da tam donanımlı değil. Bu konuda Türkiye’nin bir nitelik sorunu var. Ayrı bir çalışma konusu, ama bu haliyle bile ülkemizde uçuş okullarının mezun verdiği sayı bu rakamlara ulaşmaktadır. Yurtdışından lisansını alıp gelen pilot adaylarını ise rakamın şişmesi ve karışıklığa sebep olmaması için hesaba dahil etmiyoruz.

Üniversitelerin kâr/zarar, öğrenci adedi bilançosu üzerinden dikkate aldıkları hususları, düzenleyici kurumların da uygulanabilirlik fizibilitesiyle yapması gerekmez mi? Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK), Ulaştırma Bakanlığı ve Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’ne (SHGM) bu konuda bir görev düşmüyor mu? Üniversitelerde mantar gibi çoğalan anlamsız pilotaj bölümleri ve niteliksiz olarak artan uçuş okullarına çeki düzen vermek kimin görevi?

Tekerlekli hava aracı bulan her bir yatırımcıya kör topal izin vermeden önce düşünülmesi icap etmez mi? Gözleri ilim aşkıyla parlayan mütevelli heyet başkanlarına ilgili makamlar şu soruları yöneltse nasıl bir cevap alırlar?