Bazı havayolları arada uçuş rotalarının dışında noktalar arasında sefer yapabiliyorlar. Türk Hava Yolları, Zürih’ten Londra’ya, Air China Montreal’den Havana’ya uçuyor? Beşinci trafik hakkı nedeniyle bu tür uçuşların tümü mümkün. Peki “beşinci trafik hakkı” nedir ve havayolları için neden önemlidir?
Temeli 1944 yılında gerçekleştirilen Şikago Konferansı‘na dayanan hava trafik hakları, sivil havayolu taşımacılığının, devletlerarası uçuş trafiği bakımından nasıl faaliyet göstereceğini düzenliyor.
Farklı devletlere tescil edilmiş havayolu şirketleri kolay kolay birleşemiyor ve tescil edilmiş olduğu ülkenin dışındaki bir noktaya sefer yapmak istediğinde, uçuş izni ve slot tahsis süreçleri pek de pürüzsüz gerçekleşmiyor.
Trafik hakları toplamda dokuz adet olmakla birlikte, uluslararası düzeyde resmi olarak sadece ilk beş madde kabul edilmiş durumda.
1. Trafik Hakkı: İniş yapmadan, yabancı bir devletin hava sahasından geçiş yapmak. Örneğin, bir Türk şirketi olan Türk Hava Yolları’nın (THY), İstanbul-Londra seferi sırasında çeşitli devletlerin hava sahalarını kullanması.
2. Trafik Hakkı: Yabancı bir devlete sefer yaparken, bir başka yabancı devletin hava meydanlarına akaryakıt ikmali ve teknik bakım için iniş yapmak. Örneğin, Pegasus’un İstanbul-Londra seferini yapan bir uçağının, Zürih’e iniş yaparak akaryakıt alması.
3. Trafik Hakkı: Bir şirketin, kendi ülkesinden, yabancı bir ülkeye sefer düzenlemesi. Örneğin, SunExpress’in Antalya-Nurnberg seferi.
4. Trafik Hakkı: Bir şirketin, yabancı bir ülkeden, kendi ülkesine sefer düzenlemesi. Örneğin, THY’nin Londra’dan İstanbul’a sefer yapması.
5. Trafik Hakkı: Uçuşun başlangıç veya bitiş noktası şirketin kendi ülkesi olması şartıyla, iki yabancı devlet arasında uçuş yapılması ve söz konusu iki ülke arasında yolcu taşınması. Örneğin, THY’nin İstanbul-Zürih-Londra seferi yapması. İkinci geçiş hakkından farkı, bu örnekte, Zürih-Londra arasında yolcu taşıma imkânı verilmesidir.
6. Trafik Hakkı: Seferin çıkış noktasının yabancı bir ülke olduğu ve şirketin kendi ülkesine iniş yapıldıktan sonra bir başka yabancı ülkeye devam edilebilmesi. Örnek olarak; THY’nin Londra-İstanbul-Bangkok arasında yolcu taşıması. Burada tarif edilen, herkese âşina olan “transfer yolcu” kavramıdır.
7. Trafik Hakkı: Kendi ülkesine iniş yapmadan, iki yabancı ülke arasında ticari taşımacılık yapılması. Örneğin, THY’nin Londra-Zürih arasında yolcu taşıması.
8. Trafik Hakkı: Uçuşun başlangıç veya bitiş noktası kendi ülkesi olmak şartıyla, bir havayolu şirkerinin yabancı bir ülke içerisinde, birden fazla havalimanı arasında sefer düzenlemesi. Örneğin, THY’nin İstanbul-Londra-Manchester seferi.
9. Trafik Hakkı: Yabancı bir ülkenin iç hatlarında ticari taşımacılık yapılması. Örneğin, THY’nin Londra-Manchester arasında yolcu taşıması.
Hava trafik haklarının kuşkusuz hepsi önemli, ancak ilk dört madde oldukça basit olarak düzenlenmiş ve bugün bildiğimiz uluslararası uçuşların temelini oluşturur. Beşinci trafik hakkı havayollarının dünyanın dört bir yanına uçmasına izin veren, üzerinde mutabık kalınan bir dizi ilke olan “hava haklarının” bir parçası.
Krizden çıkışın yolu mu?
Mevcut Covid-19 salgını özellikle uluslararası uçan havayollarını en sert şekilde etkiledi. Havayolları şimdi en az masrafla en çok geliri nasıl elde edebileceklerini araştırıyorlar. Bu bağlamda hem yolcu hem de kargo açısından “beşinci trafik hakkı” rotaları değerlendiriliyor.
United geçtiğimiz günlerde Hong Kong ile Singapur arasında beşinci trafik hakkı uçuşları düzenlemek için onay istedi. Aynı zamanda Delta, Seul’deki operasyonlarını güncelleyerek Şangay’a bir kargo uçuşu ve Manila’ya beşinci trafik hakkı rotası ekledi. KLM ise kısa süre önce, yeni beşinci trafik hakkı rotalarına odaklanarak Orta Doğu tekliflerini güncelledi.
Havayolları küresel olarak kapasiteyi düşürdükçe, beşinci trafik hakkı uçuşları, birden çok noktaya hizmet vermeye devam etmelerine izin veriyor. Bu, havayollarının varış noktalarından kısmak zorunda kalmadan filolarını azaltmaya devam edebileceği anlamına geliyor.
Beşinci trafik hakkının avantajları nelerdir?
Tarihsel olarak, uzun mesafeli uçuşların sürdürülebilirliğini sağlamak için beşinci trafik hakkı rotaları çok önemliydi. Uçakların menzilinin kısa olması nedeniyle yol boyunca birden fazla durak yapmak zorunda kalındı. Bu kısa atlamalarda yolcu taşıma kabiliyeti, bu rotaların kârlı kalmaya yetecek kadar yolcuya sahip olmasını sağladı. Bununla birlikte, 747 ve A300 gibi uçakların piyasaya sürülmesi, uzun rotalarda birden fazla durak ihtiyacını büyük ölçüde ortadan kaldırdı.
Günümüzde havayolları, tek bir uçuşla birden çok noktaya hizmet vermek için çoğunlukla beşinci trafik hakkını kullanıyor. Havayolları, iki uzun mesafeli rotaya uçmak yerine, yalnızca bir durak yaparak yolcuları varış noktalarında indirebilir ve aynı zamanda uçuşun daha kısa ayağı için yolcu toplayabiliyor. Bu, havayollarının çok fazla ek maliyet olmadan uçaklarını doldurmasına ve gelirlerini artırmasına izin veriyor.
Yolcular için beşinci trafik hakkı uçuşları, yerel taşıyıcılarda bulunabilecek olandan çok daha iyi bir ürün sunabiliyor. Beşinci trafik hakkı uçuşları daha uzun bir rotanın uzantısı olduğundan, havayolunun uzun mesafeli hizmetini kısa, bölgesel seferde kullanma şansı olabiliyor. Bu, genellikle Boeing 737 veya Airbus A320 görülen rotalarda Boeing 787 veya Airbus A350 ile uçulabileceği anlamına geliyor.