Türkiye’nin havacılık motorlarında lider şirketi TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş. (TEI), 35’inci yılını kutladığı 2020’de hem özgün motor projelerinde hem de uluslararası motor projelerinde çalışmalarına hız kesmeden devam ediyor.
1985 yılında, F-16 savaş uçaklarına güç veren F110 motorlarının montajı için kurulan TEI, zaman içinde kazandığı teknoloji ve kabiliyetlerle motor ve parça imalatı, bakım-onarım-revizyon, tasarım ve Ar-Ge faaliyetleriyle Türkiye’nin en önemli havacılık sanayi şirketlerinden biri konumuna geldi.
TEI, 35’inci yılını kutladığı 2020 yılında dünya çapında yaygın şekilde kullanılan 50 farklı havacılık motoru için bin 500’ü aşan farklı parça imal ediyor. Özellikle, Airbus A320neo, Boeing 737 MAX ve COMAC C919 uçaklarına güç veren LEAP motoru için ürettiği 40’tan fazla parça çeşidi ile bu motorlar için dünyanın en büyük tedarikçisi konumunda.
TEI, zamanında teslimat ve üstün parça kalitesi ile 2017 ve 2018 yıllarında üst üste iki yıl dünyadaki “En İyi Tedarikçi Firma” seçildi. Üstün teknolojik yetenekleriyle sertifikalı özel prosesler yetkinliğinde 53 değişik sertifikalı proses kabiliyetiyle TEI, 2017 yılında “Dünya Birincisi” oldu ve halen bu birinciliğini sürdürüyor.
Tüm bu başarılarını çalışanlarının özveri ve gayretleriyle elde eden TEI, en iyi işveren şirketler arasında 3 yıl üst üste “Çalışan Bağlılığı Özel Başarı Ödülü”nü kazanan ilk ve tek savunma ve havacılık sanayi firması oldu.
TUSAŞ’a 14 adet T-70 motoru teslim edildi
Türkiye’nin en önemli havacılık programlarından biri olan Genel Maksat Helikopteri Programı (GMHP) kapsamında ise T-70 Yerli Kara Şahin helikopterlerine güç veren motorları T700-TEI-701D isim plakası ile TEI üretmekte. GMHP kapsamında TEI, bu motorları GE lisansı altında yüze 50’nin üzerinde yerlilik katkısı ile imal ederken, aynı zamanda motorun nihai montaj ve testini de Eskişehir tesislerinde gerçekleştiriyor. TEI, 2020 yılı içinde Türk Havacılık ve Uzay Sanayii’ne (TUSAŞ) 25 adet motorun teslimatını planlamakta olup, şu ana kadar bunların 14 adedinin teslimatını gerçekleştirdi.
Son 6 yılda 9 motor projesi geliştirdi
TEI, kuruluşunun 35’inci yılı dolayısıyla yaptığı açıklamada, “Yürüttüğü özgün motor projeleri ile de son yıllarda birçok ilke imza atarak devletimize ve milletimize verdiği sözleri tutmuştur. Son 6 yıl içinde geliştirdiği 3’ü dizel, 2’si benzinli ve 4’ü jet yakıtlı olmak üzere 9 motor projesiyle Türkiye’nin gurur kaynağı olan TEI, küresel olarak rekabetçi ve özgün güç sistemleri sahibi olma yolunda emin adımlarla ilerlemektedir” denildi.
Yerli İHA’lar için millî motorlar
ANKA, AKINCI ve AKSUNGUR İnsansız Hava Araçları’na güç vermek için tasarlanan TEI-PD170 motorunun 13 motorluk ilk parti seri imalatı 2019 yılında tamamlandı. Dizel yakıt ile sağladığı 40 bin fit irtifa yeteneği ile kalkış anında 225 beygir ve 20 bin fit kritik irtifada 170 beygir güç üreten TEI-PD170 motoru dünya çapında sınıfının en iyisi.
GÖKBEY’in motorunda çalışmalar sürüyor
TEI’nin Hafif Genel Maksat Helikopteri GÖKBEY için Savunma Sanayii Başkanlığı himayelerinde geliştirmekte olduğu, Türkiye’nin ilk millî helikopter motoru TS1400’de çalışmalar hızla devam ediyor. 1660 beygire kadar güç üretme kapasitesine sahip motorun üretiminde de imalat ve malzeme teknolojileri alanlarında TEI pek çok ilke imza attı. Türkiye’de ilk tek kristal türbin kanadı üretimini gerçekleştiren TEI, ilk kez nikel ve titanyum alaşımları için havacılık kalitesinde dövme teknolojisi geliştirdi. Millî motorumuz TS1400’ün tüm testleri de millî imkânlarla geliştirilen millî bremzelerimizde gerçekleştiriliyor.
Hedef uçak motorlarında son durum nedir?
TEI tarafından hedef uçaklar için geliştirilen ve 400 N güç üreten TEI-TJ90 Turbojet Motoru, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii’nin Şimşek platformu ile ilk uçuşunu 2017 yılında başarıyla tamamladı. Yine TEI tarafından TÜBİTAK desteğiyle geliştirilen TEI-PG50 Türkiye’nin ilk iki zamanlı havacılık motoru. 300 kg altı İHA’lar için geliştirilen TEI-PG50, 50 beygir kalkış gücü ve 16 bin fit irtifada ürettiği 30 beygir güç ile dikkat çekiyor. Sınıfında kullanılan rakip İnsansız Hava Araçları motorlarına göre daha fazla güç ve daha yüksek güç/ağırlık oranı sunan TEI-PG50 motoru, ilk uçuşunu Mayıs 2019’da gerçekleştirdi.
Geçtiğimiz haziran ayında Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank’ın katılımıyla test edilen Türkiye’nin ilk Orta Menzilli Gemisavar Füze Motoru TEI-TJ300, tamamen yerli ve millî imkânlarla tasarlanarak üretildi. 30 kilogramdan daha az ağırlığa sahip ve 24 cm dar bir çapta, kendi itki sınıfında bin 300 Newton itki üretebilen dünyadaki ilk turbojet olma özelliğine sahip. TEI-TJ300 ses hızının yüzde 90’ına ulaşan hızlarda 400 beygire yakın güç üretiyor.
Şirket açıklamasında ayrıca şunlara yer verildi:
“Türkiye’nin gücüne güç katmaya, Türkiye’de gücün yerli ve millî kaynağı olmaya, havacılıkta dünyayla yarışmaya söz veren TEI, 35 yıllık teknik birikimi, sahip olduğu altyapı ve kalifiye iş gücü ile hem ulusal hem de uluslararası projelerde hedeflerine emin adımlarla ilerliyor.”
