Tusaş Motor Sanayii AŞ’de (TEI) 2009 yılında temeli atılan pistonlu motor projeleri kapsamında ortaya çıkan, yazılım, donanım ve tasarımı dâhil olmak üzere 13 adet yerli ve milli motor PD170 seri üretim teslim törenini gerçekleştirdi. TEI sözleşme kapsamında toplam 40 adet motor üretecek.
TUSAŞ Motor Sanayii AŞ’de (TEI) 2012 yılında imzası atılan TEI-PD170 Operatif İHA Motor Geliştirmesi Projesi (SSB-TEI) kapsamında yapılan ve Türkiye’nin ilk yerli ve milli motoru olma özelliği taşıyan TEI-PD170’nin seri üretim ilk partisi (13 adet) bugün düzenlenen tören ile teslim edildi.
Projenin çıktısı olan PD170 isimli 170 beygir gücündeki pistonlu turbo dizel havacılık motorunun, başta ANKA platformu olmak üzere MALE (Medium Altitude Long Endurance) sınıfı insansız hava araçlarının güç ihtiyaçlarını karşılaması hedefleniyor.
2017 yılında prototipi yapılan ve 2018 yılında ANKA platformu ile ilk uçuşu gerçekleştirilen ve tamamını TEI çalışanı, mühendisi ve teknisyen ekibi ile üretilen PD170 turbo dizel motorun teslim töreninde açılış konuşmalarını yapan TEI Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Başkanı Mahmut F. Akşit, günün öneminden bahsetti. Akşit, “Bugün aslında Türk savunma ve hava sanayii için önemli bir dönüm noktasıdır. Hep birlikte şahit olmak için buradayız. Bugün törenini yapacağımız motorlar mühendislerimizin, çalışanlarımızın kabiliyetleri ile ilk kez seri imalatı yapılmış motorların teslim törenini yapıyoruz. Bugün teslim yapacağımız motorlardan bu yıl 13 tane üretmeye söz vermiştik. Sözümüzü de tuttuk. İlk seri imalat motoru da hemen yıl bitmeden teslim ettik ki, onlarda entegrasyonu ve diğer testlere devam etsinler” ifadelerini kullandı.
“TEI, havacılık sanayisinde uluslararası düzeyde üretici ve tasarım merkezi konumundadır”
TEI Genel Müdürü Akşit’in ardından konuşan Eskişehir Valisi Özdemir Çakacak ise TEI’nin havacılık sanayiinde uluslararası düzeyde bir üretici olduğunu söyleyerek, “Bugün TEI’nin motor geliştirme projesinin seri imalatı olan motorlarının teslim törenindeyiz. Bu gurur anına şahitlik etmekten büyük bir onur ve mutluluk duyuyoruz. Türkiye’nin havacılık motorları alanındaki lider firması TEI, nitelikli yöneticileri çalışanları, birlikte çalıştığı yan kuruluşları ile ilimizin, ülkemizin yüz akı kuruluşlarından bir tanesidir. Birbiri ardında başarılı projelere imza atarak, ülke insanımızı, milletimizi gururlandırmaktadır. Havacılık sanayisinde uluslararası düzeyde üretici ve tasarım merkezi konumundadır. Her geçen gün de bu konumunu bir adım ileri götürmektedir” diye konuştu.
PD170 hakkında
Türkiye’nin ilk yerli ve milli havacılık motorunu geliştirmek üzere TEI, Savunma Sanayii Başkanlığı’nın (SSB) desteklemiş olduğu PD170 Operatif İHA Motor Geliştirme Projesi’ne 2013 yılında başladı. Projenin çıktısı olan PD170 isimli 170 beygir pistonlu turbodizel havacılık motorunun, başta ANKA platformu olmak üzere MALE (Medium Altitude Long Endurance) sınıfı insansız hava araçlarının güç ihtiyacını karşılaması hedefleniyo.
Yoğun tasarım, imalat ve montaj faaliyetleri neticesinde, 30 Ocak 2017 tarihinde TEI-PD170 turbodizel havacılık motoru ilk kez çalıştırılıp, 27 Aralık 2018 tarihinde ise ANKA platformu ile ilk uçuşunu başarı ile gerçekleştirildi. Güç ve yakıt tüketimi hedefleri de kısa sürede yakalanarak motorda 6 bin saati aşan kalibrasyon ve olgunlaştırma testleri tamamlandı ve resmi kalifikasyon testleri kapsamında aşağıdaki EASA CS-E testlerini başarıyla bitirildi.
Yapılan EASA CS-E testler şu şekilde:
- CS-E 180 Propeller Functioning Tests
- CS-E 340 Vibration Tests
- CS-E 390 Acceleration Tests
- CS-E 400 Over-Speed Tests
- CS-E 430 Water Spray Tests
- CS-E 440 Endurance Test
Proje kapsamında Türkiye’nin havacılık alanındaki KOBİ ve yan sanayi ile yüzde 90’ı aşan oranda işbirlikleri yapıldı. Tasarımı ve üretimi milli imkânlarla tamamlanan ve telif hakları SSB’ye ait olan TEI-PD170 turbodizel havacılık motoru, alt sistem, malzeme ve işçilik maliyetleri baz alındığında yüzde 90’a yakın yerlilik oranına ulaşmış olup, 2020 yılı sonuna kadar raf ürünleri hariç kalan sistemlerin yerlileştirme çalışmalarının tamamlanması hedefleniyor.
Proje çalışmaları tamamlanırken seri üretimi için TUSAŞ-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TAI) ile 23 Kasım 2019 tarihinde “TEI PD170 Motor Tedarik Alt Sözleşmesi” imzalandı. Bu ilk seri imalat sözleşmesi kapsamında 40 adet motor (Operatif İHA Motoru Geliştirilmesi Sözleşmesi teknik isterlerini karşılayan TEI PD170 Motoru), Elektriksel Güç Üretim Sistemi Kiti ve Pervane Aksesuarları Montaj Kiti ile birlikte sevk edilecek. 3 bin 600 saatlik motor ömrü boyunca tüm periyodik ara bakımlar (alternatör ve dişli kutusu bakımları) ve tüm depo seviyesi planlı bakımlar sözleşme ELD (Entegre Lojistik Destek) yönetimi kapsamında TEI sorumluluğunda.
Sözleşme kapsamında seri imalatı yapılan motorlardan ilki ön çalışmalar için, 27 Aralık 2019 tarihinde TUSAŞ’a sevk edildi. Takip eden motorların ön kabul işlemleri TUSAŞ katılımı ile TEI’de tamamlanarak teslimatlarına devam edilecek. Yine sözleşme kapsamında, TUSAŞ’ın ihtiyaç duyabileceği motor destek ekipmanları (askı, takoz vb.) ve yer destek ekipmanları için “Motor Destek Kiti” ve “Yer Destek Kitlerinin” TEI tarafından tedariği de yer almakta.
Bu motorlarımız Baykar tarafından yerli ve milli olarak geliştirilen Bayraktar AKINCI TİHA’ya (Taarruzi İnsansız Hava Aracı) da güç verecek.
TEI’den yapılan açıklamada, kuruluşunun 35’inci yılında, havacılık motorlarında Türkiye’nin lider şirketi olarak TEI-PD170 Operatif İHA Motor Geliştirme Projesi başta olmak üzere, tüm özgün motor geliştirme projelerinde çok önemli aşamalar ve önemli mesafeler kat edilerek birçok farklı başarıya imza atmanın haklı gururunun yaşandığı belirtildi. “Türk savunma ve havacılık sanayisinin lider firmaları arasında yer alan TEI’nin üstlenmiş olduğu misyonun bilinciyle, geçen her yıl, daha büyük başarılara imza atacağımıza ve hedeflerimize emin adımlarla ilerleyeceğimize yürekten inanıyoruz” denildi.