Uzayın bilinmeyenleri nasıl keşfediliyor?

İnsanoğlunun uzayın bilinmeyenlerini keşfetmek için ilk yapay uyduyu 1957’de dünya yörüngesine fırlatmasıyla başlayan ve 1961’de uzaya ilk insanın gitmesiyle devam eden serüven, farklı ülke ve uzay ajansları tarafından yürütülen çalışmalarla hız kesmeden sürüyor.

Dünya’nın ötesini keşfetmek amacıyla yapılan misyonlarla Ay, Güneş Sistemi’ndeki gezegenler ve diğer galaksiler hakkında bilgi edinilmesi amaçlanıyor.

İnsanlığın uzayın derinliklerini keşfetme macerası eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) “Sputnik 1” yapay uydusunu 67 yıl önce dünya yörüngesine fırlatmasıyla başladı.

1961’de uzaya ilk insanın gitmesinden bu yana başta ABD ve Rusya olmak üzere bazı ülkeler, birçok insanlı uzay seyahati düzenledi. AA muhabirleri, ilk insanlı uzay aracının Ay’a ulaşmasının yıl dönümünde önemli bazı uzay çalışmalarını derledi.

Uzaya giden ilk insan

SSCB, 1961’de uzaya ilk insanı göndererek uzay çalışmalarında önemli bir başarı elde etti. Uzaya ilk giden Sovyet kozmonot Yuri Gagarin, “Vostok 1” uzay mekiğiyle Dünya’nın yörüngesini 108 dakika boyunca turladı.

ABD Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA) da aynı yıl “Merkür Projesi” çerçevesinde geliştirdiği mekiklerle önce maymunları sonra da astronot Alan Shepard’ı uzaya gönderdi. Fakat Shepard Dünya’nın yörüngesine ulaşamadı.

“İnsan için küçük, insanlık için büyük bir adım”

ABD, 20 Temmuz 1969’da “Apollo 11” misyonuyla Neil Armstrong, Michael Collins ve Edwin Aldrin’i Ay’a yolladı. Ay’a ayak basan ilk insan olarak bilinen Armstrong’un Ay’a indiğinde sarf ettiği “İnsan için küçük, insanlık için büyük bir adım” sözü akıllara kazındı.

Misyon süresince astronotlar, Ay’da bulunan kayalardan ve tozlardan örnek topladı.

NASA’nın “Apollo” programı çerçevesinde 12 kişi Ay’a indi. Program ise “Apollo 17” misyonuyla 1972’de son buldu.

Uzay İstasyonları

Dünyanın ilk uzay istasyonu 19 Nisan 1971’de eski Sovyetler Birliği’nin Dünya yörüngesine “Salyut 1” aracını fırlatılmasıyla kuruldu. ABD’nin Ay’a ilk insanı göndermesine cevaben kurulan istasyon çok sayıda misyonda bulundu.

İstasyona giden ilk mürettebatı taşıyan “Soyuz 10”, Salyut 1’in güvertesinde yeterince iyi kenetlenemediği için başarısız oldu. İkinci misyon “Soyuz 11” ise istasyona ulaşmayı başardı ve 23 gün istasyonda çalışmalar yürüttü.

Ancak Soyuz 11’in dönüş yolculuğunda yaşanan bir sorun üzerine kapsülün Dünya yörüngesine girmeden açılmasıyla üç kişilik mürettebat uzayda hayatını kaybetti. Bu, uzaydaki ilk ölüm vakası olarak kayıtlara geçti.

Bugün ise NASA, uzaydaki araştırmalarını sürdürebilmek için düzenli olarak Uluslararası Uzay İstasyonu’na (ISS) mürettebat yolluyor.

Uluslararası Uzay İstasyonu, bilim insanlarına uzun süreli uzay yolculuklarının insan bedeni ve psikolojisi üzerindeki etkisini inceleyebilecekleri çalışmalar için platform ve olanak sağlıyor.

Uzay Teleskopları

NASA tarafından 2009’da uzaya fırlatılan Kepler Uzay Teleskobu gibi araçlar, Güneş Sistemi dışındaki diğer yıldızların yörüngesindeki gezegenleri keşfetti.

“Hubble Uzay Teleskobu”, Nisan 1990’da fırlatılmasından bu yana insanlığa uzaya dair görüntü ve bilgi akışı sağlıyor.

James Webb Uzay Teleskobu (JWST) da 2021’de daha önce oluşmuş galaksileri ve evrenin tarihini keşfetmek için fırlatıldı. Uzaya gönderilmiş en güçlü teleskop olarak bilinen JWST’nin kayda değer keşifleri arasında pek çok yıldız, ötegezegen ve genç galaksiler yer alıyor.

Eskiyen Hubble Uzay Teleskobu’nun yerini alması planlanan teleskop, NASA öncülüğünde Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve Kanada Uzay Ajansı (CSA) destekleriyle fırlatıldı.

Ay’a dönüş: Artemis Programı

NASA, Ay’a dönüş projesi olarak bilinen “Artemis Programı” ile astronotları yeniden Ay’a göndermeyi amaçlıyor. Programın ilk aşaması “Artemis I”, Orion uzay aracının Ay’ın yörüngesinde bir tur atmasının ardından Dünya’ya dönmesiyle Aralık 2022’de tamamlandı.

Orion uzay aracının ilk mürettebatlı misyonu “Artemis II” görevinde ise astronotların, Ay’a iniş yapmadan Dünya’ya dönmesi planlanıyor. 10 gün sürecek yolculuğu, uzay aracıyla ilgili güvenlik endişelerinin yanı sıra astronotların giysisi ve iniş araçlarıyla ilgili sorunlar yaşandığı için 2025’in sonlarına ertelendi.

Her şey planlandığı şekilde ilerlerse programın son aşaması “Artemis III” misyonu 2026’da hayata geçebilecek.

Çin’in Ay misyonları

Çin, uyduları tamir edebilecek ve insanlı uzay uçuşu yapabilecek üç ülkeden biri konumunda bulunuyor.

ABD ve Rusya’dan bağımsız olarak uzaya insan gönderen üçüncü ülke olan Çin’in uzay programlarını Çin Ulusal Uzay İdaresi (CNSA) ve Çin İnsanlı Uzay Programı Ajansı (CMSA) yürütüyor.

Ülkenin en büyük uzay misyonları ise Tiangong-1 Uzay İstasyonu, Shenzhou insanlı uzay uçuş programı ve Çin Ay Keşif Programı (CLEP) olarak öne çıkıyor.

Çin’in Ay’a yürüttüğü ilk misyon serisi Çang’ı misyonu ise 2007’de başladı. Çin’in “Çang’ı 4” araştırma aracı, 2019’da Ay’ın karanlık yüzüne iniş yapan ilk araç oldu.

“Çang’ı-5” 2020’de Ay’a iniş yapıp Dünya’ya 2 kilogram Ay toprağıyla döndü. “Çang’ı 6” ise bugüne dek Ay’ın karanlık yüzeyinden kaya ve toprak örneği toplayan ilk keşif görevi oldu.

Çin, Rusya Federal Uzay Ajansı (Roscosmos) ile Ay yüzeyinde üs kurma projesini yürütmeye devam ediyor.

Hindistan’ın Ay misyonu

Hindistan tarafından Ekim 2008’de fırlatılan Chandrayaan-1 de ülkenin ilk derin uzay misyonu ve Ay’da su moleküllerinin keşfedilmesinde önemli rol oynadı.

Uzay endüstrisi alanında ilerleme kaydeden Hindistan, Ay’ın güney kutup bölgesinde inceleme yapması için 14 Temmuz 2023’te keşif aracı Chandrayaan-3’ü uzaya gönderdi.

Hindistan, Chandrayaan-3’ün başarılı inişiyle ABD, eski Sovyetler Birliği ve Çin’den sonra Ay’a yumuşak iniş yapan 4’üncü ve Ay’ın “güney kutbu yakınlarına yumuşak iniş yapabilen” ilk ülke oldu.

Japonya’nın Ay misyonu

Japonya’nın Ay yüzeyine hassas iniş teknolojilerini test etmeyi hedefleyen “Ay’ı Araştırmak için Akıllı İniş Aracı (SLIM)”, Japonya Uzay Araştırma Ajansı (JAXA) ve NASA’nın galaksilerin hızını ve yapısını incelemek üzere başlattığı “X-Ray Görüntüleme ve Spektroskopi Misyonu” (XRISM) kapsamında Eylül 2023’te uzaya fırlatıldı.

“Moon Sniper” takma isimli aracın 20 Ocak’ta Ay’a başarılı şekilde iniş yapmasıyla Japonya, eski Sovyetler Birliği, ABD, Çin ve Hindistan’dan sonra Ay’a yumuşak iniş yapma başarısını gösteren 5’inci ülke oldu.

Aracın, taşıdığı küre şeklinde ve tenis topundan biraz daha büyük bir sonda vasıtasıyla Ay yüzeyinde hareket edebilmesi hedefleniyor.