Dornier Do X’in üreticisi Claude Honoré Désiré Dornier

Alman havacılığının öncülerinden ömrünü havacılığa adamış Claude (Claudius) Honoré Désiré Dornier, dünyaca ünlü bir uçak tasarımcısı ve üreticisi olup aynı zamanda da Dornier Flugzeugwerke GmbH’nin kurucusudur. Havacılık öncüsü Claude Dornier, çoğu devrim niteliğindeki konseptlere dayanan 68 tip uçak geliştirmiştir. Zamanının en büyük, en ağır ve en güçlü deniz uçağı (uçan tekne) olan Dornier Do X’i üretmesiyle ün kazanmıştır.

Dornier adı, Fransa’nın doğusunda eskiden bağımsız olan ve günümüzde Fransa’nın 26 bölgesinden biri olan Franche-Compte’de 13. yüzyıla kadar bulunabilir. Ayrıca bu isim bir çömlek tüccarı mesleğini tanımlar. Dornier Ailesi, atalarının izini, İsviçre sınırından birkaç kilometre uzaklıktaki Rhône-Alpes’teki küçük Arcon köyüne kadar takip edebilir.

Claude Dornier, 14 Mayıs 1884 tarihinde Almanya’nın Bavyera eyaletinin eski şehirlerinden biri olan Kempten (Allgäu)’de dünyaya gelmiştir. Babası Fransız şarap ithalatçısı olup annesi Alman kökenlidir. Münih Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği bölümünden 1907’de mezun oldu. Kariyerine 1907’de Karlsruhe’de başladı. Daha sonra 1909’da Illingen/Württemberg’deki Luig şirketine geçti. Orada inşaat mühendisi olarak köprü inşaatlarını hesapladı. Sonraki durak Kaiserslautern’de bulunan demir fabrikasıydı. Ancak, babasının şarap dükkânının iflas etmesi ve sonrasında babasının ölümü onu yeni başlamış olduğu profesyonel kariyerine ara vermek zorunda bıraktı. Claude Dornier artık tüm ailesini finanse etmek zorundaydı. Bu yüzden 1910 yılında Friedrichshafen’deki Ferdinand von Zeppelin’in zeplin fabrikasında çalışmaya başladı. Burada mühendislikteki dehası, yenilikçi zekâsı ve ekonomi başarısıyla dikkatleri üzerine çekti. Zeplinlerin yapım sürecine önemli katkılarda bulundu. Ferdinand von Zeppelin, Claude Dornier’in yeteneğini hemen fark etti ve destekledi. Böylece Claude Dornier zamanını teknik tasarımlara ve denemelere ayırabildi. Fransız mühendislerin havadan ağır uçaklar üretmesindeki önemli gelişmelerle birlikte, Claude Dornier’in konuya olan ilgisi de arttı. 1911’de metal profillerin mukavemeti konusundaki temel araştırmalarına başladı. Aynı yıl tamamen metal olan ilk uçağı tasarladı. Claude Dornier, 1912 yılında döner bir zeplin hangarı tasarlama yarışmasında birincilik ödülünü kazandı. Para ödülü oldukça etkileyici olup 80.000 altın marktı. Bu gelişmelerden sonra Ferdinand von Zeppelin iki farklı yöne gitmeye karar verdi. Bir yandan çok büyük uçaklar yapmak isterken diğer yandan Claude Dornier’e bir deniz uçağı (uçan tekne) yapmasını söyledi. Claude Dornier’in bölümü, merkezi Friedrichshafen-Manzell’de bulunan Dornier-Metallbauten GmbH’nin bir yan şirketi oldu.

Claude Dornier tarafından tasarlanan ahşap ve metal avcı uçakları, Almanya tarafından I. Dünya Savaşı’nda kullanıldı. Sonrasında Zeppelin yetkililerini uçakları çeşitlendirmeye ikna edemediği için, kardeşiyle birlikte 1917 yılında kendi şirketleri olan Zeppelinwerke Lindau GmbH’yi kurdu. Bu şirkette şirket müdürü olarak kariyerine başladı. Mühendis ekibiyle birlikte Friedrichshafen dışında yeni inşa edilmiş bir hangara taşındı ve burada Rs.I – IV deniz uçaklarını yaptılar. Tamamı metal olan uçakların bazılarıyla hemen başarıya ulaştılar. Meslektaşları Hanns Klemm, Alexander Lippisch, Adolf Rohrbach ve Richard Vogt’un desteğiyle birlikte metal uçak tasarım geleneği geliştirdiler. Metal uçak üretiminde diğer büyük öncü olan Hugo Junkers ise statik temel olarak kafes kirişleri kullanmış, bu kirişler döşeme için sadece oluklu levha ile güçlendirilmiştir.

Savaştan sonra Claude Dornier altı kişilik bir uçak yapmaya başladı ve 1919 yılının Haziran ayında çok başarılı olan ilk uçuşlarını gerçekleştirdi. İkinci Dünya Savaşı sırasında, çift motorlu bir bombardıman uçağı olan Claude Dornier 17’yi tasarladı ancak üretimi için beklemedeydi. Zira savaş sonrası Almanya’da uçak yapımı müttefikler tarafından 1920’de yasaklanmıştı. Claude Dornier, İsviçre’nin Rorschach ilçesinde küçük bir kulübe kiraladı, orada daha fazla uçak parçası yapmaya devam etti. Daha sonra hafif metallerin mukavemeti, ardından uçak mühendisliği ve dev metal deniz uçakları üzerine temel konular ve tasarım araştırmalarına başladı. Ekibiyle birlikte evden çalışarak, 1920’lerin sonlarında geliştirilen ünlü Do X uçan teknenin temeli olan Gs I uçak modelini geliştirmeyi başardılar. 1922’de efsanevi Claude Dornier Wal deniz uçağını tasarladı. 1929’da zamanının en büyük deniz uçağı Do X’i tanıttı. 1920’lerin sonlarında 1930’ların başlarında Almanya’da yalnızca üç adet üretilmiş olmasına rağmen, Dornier Do X zamanının en büyük uçan teknesiydi ve İkinci Dünya Savaşı öncesi yıllarda uluslararası uçuşlarda yolcu taşıdı. Bu deniz uçağı 48 metre kanat açıklığına, 40 metre uzunluğa, 12 adet motora sahip olup 169 yolcu taşıyordu. Do X, alüminyum boya ile kaplanmış, ağır keten kumaşla örülü, çelik takviyeli duralumin çerçeveden oluşan kanatlara ve tamamen duralumin bir gövdeye sahipti. Başlangıçta, kanadın üzerinde altı dikme ile monteli, tandem (ikili, birbiri ardına) olarak 391 kW Siemens yapımı dokuz silindirli Bristol Jüpiter radyal motor kullanılmıştır. Tasarımıyla ilgili olarak, uçağın birçok yönü, uçuş güvertesi de dâhil olmak üzere zamanın denizcilik düzenlemelerini yansıtıyordu. Bir geminin güvertesi ile çok benzerlik taşıyordu. Ayrıca Do X için dikkat çeken diğer bir husus ise lüks yolcu kabininin bulunmasıydı.

Ana güvertede kendi Amerikan barı olan bir sigara içme odası, yemek salonu ve gece uçuşları için yatakhaneye de dönüştürülebilen 66 yolcu için oturma yeri vardı. Kokpit, seyir ofisi, motor kontrol ve telsiz odaları üst güvertedeydi ve alt güvertede yakıt tankları ve dokuz su geçirmez bölme vardı. Bunlardan sadece yedi tanesi tam yüzmeyi sağlamak için gerekliydi. Uçak, ilk Atlantik geçişini 5 Kasım 1930’da yaptı. Almanya’dan New York’a 1931 yılında uçuş gerçekleştirildi. Friedrichshafen-Manzell merkezli Dornier-Metallbau GmbH buradan doğdu. Claude Dornier 1932 yılında tek hissedar oldu. 1933’te Almanya’daki yeni yöneticiler tarafından, güvenlikle ilgili çeşitli sorunlar nedeniyle ve ekonomik olmadığı için ve ayrıca askerî açıdan uygun olmadığı için kullanımı durduruldu. Planlanan halefi Claude Dornier Do 20, İkinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesi nedeniyle üretilemedi.

1929 sonbaharında başlayan ekonomik krizle birlikte, uçak endüstrisi önemli ölçüde zayıfladı. Uçak endüstrisinin ekonomisi, Hermann Göring’in Alman havacılık komiseri olarak aday gösterilmesiyle başladı. Hitler iktidara geldiğinde, Alman Hava Kuvvetleri hemen genişletildi. Claude Dornier, kargo uçağı olarak tanımlanan ama aslında bir bombardıman uçağı olan Do F’nin geliştirilmesi işlemini yeni bitirmişti. Birkaç değişiklikten sonra, Do 13 bombardıman uçağı üretildi. 1933’ten sonraki yıllarda Claude Dornier, deniz devriyesi, arama ve kurtarma için başka bir uçan tekne olan Do 24 ile uluslararası anlaşmalardan da kâr elde etti. Askeri projelerin yanı sıra, mühendis ömrünün çoğunu Atlantik Okyanusu’nu geçmek için deniz uçağı modellerini geliştirmeye adadı ve Do 214’ü tasarladı. Ancak Almanya savaşa hazırlanıyordu ve bu tür projelere artık izin verilmiyordu. Uçağın hâlihazırda inşa edilen kısımlarının imha edilmesi gerekiyordu ve geliştirme tamamen durduruldu. Claude Dornier artık sadece hükümet tarafından sipariş edilen askeri uçakları yapmakla görevlendirildi.

1942’den itibaren Claude Dornier nihayet, motorlarının tandem düzenini en saf haliyle somutlaştıran ve 1937’de başvurduğu bir patente dayanan uçağı geliştirmeye başladı. Burun kısmında bir pervane ve pilotun arkasında uzun mesafeli bir şaft aracılığıyla kuyruktaki bir mili hareket ettiren motora sahip bombardıman uçağı geliştirmişti. Bu tasarım, hem bir burun tekerleği iniş takımı hem de bir fırlatma koltuğu gerektiriyordu. Bu iki tasarım öğesi ilk kez burada uygulanmıştır. Claude Dornier’in uçak geliştirmelerinin teknik olarak öne çıkan özelliği olan Do 335, birçok örnek teşkil eden ayrıntıyı göstermekle kalmadı aynı zamanda bir dizi çözülmemiş sorunu da gösterdi. Ne de olsa Do 335, seri olarak üretilen dünyanın en hızlı pistonlu motorlu uçağıydı.

Savaştan sonra müttefik kuvvetler tarafından bir tehdit olarak görülmese de şirketinin hangarları ve ofisleri ya tahrip edildi ya da müsadere edildi. 1950’lerde Almanya’ya dönmeyi başarana kadar İsviçre ve İspanya’da işini yeniden kurmaya başladı. 1955’te Müttefik yasağının kaldırılmasından kısa bir süre sonra hafif, genel amaçlı bir nakliye uçağı olan Claude Dornier 27’yi üretmek için Münih yakınlarında bir fabrika açtı. Claude Dornier 1962 yılında, 78 yaşında aktif yönetimden emekli oldu ve yönetimi oğullarına bıraktı.

Claude Dornier, 1959 yılında Alman Havacılık ve Uzay Bilimleri Derneğinden, havacılık mühendisliği alanındaki olağanüstü katkılarından dolayı, Ludwig-Prandtl-Ring’i ödülünü aldı. Havacılık tarihinde önemli işlere imza atan Claude Dornier 5 Aralık 1969 tarihinde İsviçre’de Zug şehrinde vefat etmiştir. Mezarı Almanya’nın Konstanz Gölü’nün kuzey sahilinde Friedrichshafen şehrindedir. Claude Dornier’in vefatından sonra Dornier Grubu eşi ve altı oğlu tarafından miras olarak alındı. Çağdaşları tarafından “işinde yorulmayan, sessiz, ciddi bir adam” olarak tanımlanan Dornier, mütevazı ve çekingen tavrıyla çevresindekileri etkiledi. Birkaç boş saatinde kendini sanata adadı ve çoğunlukla Çin bronzlarını topladı.

Claude Dornier’in vizyonu, teknolojik becerileriyle birleştiğinde, metal uçakların geliştirilmesinde dünyaya liderlik etmesine izin verdi. Tasarımlarıyla dikkat çeken ve büyük başarılara imza atan Dornier’in bazı tasarımları ise Dornier Müzesi’nde sergilenmektedir. Bu unutulmaz havacı 1987 yılında San Diego Hava ve Uzay Müzesi’ndeki Uluslararası Hava ve Uzay Onur Listesi’ne girmiş ve havacılık tarihinin unutulmazları arasında yerini almıştır.