Neden Suriye de KKTC değil?

Türkiye Enerji Bakanı Alpaslan Bayraktar 9 Ocak 2025’te CNNTürk’ün bir canlı yayınında Suriye’ye 2017’den beri elektrik sağlandığının bilgisini verdi. Verilen rakam günde 210 MW olarak açıklandı. Sayın Bayraktar, bu rakamın Şubat ayında 300 MW’a çıkarılacağını, bu kapasite artışından İdlib ve Afrin’in yararlanacağını vurguladı. Altı ay içerisinde bu kapasitenin 500 MW’a kadar çıkarılabileceğini, bu sayede Halep’e de enerji verilebileceğini de sözlerine ekledi. (https://www.aa.com.tr/tr/gundem/bakan-bayraktar-gunluk-210-megavatlik-elektrigi-7-ayri-noktadan-suriyeye-veriyoruz/3446268)

Ancak, Türkiye’nin Suriye ile ilgili elektrik enerjisi projeleri bununla sınırlı değil. Voice of America-Türkçe’de 9 Ocak 2025’te Hilmi Hacaloğlu imzasıyla çıkan bir başka habere göre, Türkiye ve Katar Suriye’ye yüzer santraller de yollamayı düşünüyor. (https://www.voaturkce.com/a/suriye-turkiye-yuzer-santral-elektrik-temini-plani-elektrik-iletim-hatlari-icin-25-30-milyar-dolar-ihtiyac-var/7931097.html ) Ancak ülkede iç savaş nedeniyle harab olan enerji dağıtım şebekesi kullanılamadığından sahilde gemilerde üretilecek elektriğin Şam, Hama, Humus gibi kentlere ulaştırılması şu anda büyük bir engel olarak ortaya çıkıyormuş.

Dünyada ilk yüzer santral fikrini geliştiren ve uygulayan bir Türk firması; Karadeniz Holding. Karpowership adı altında değişik enerji üretim kapasitesine sahip 40 civarında gemisi var. Bu filonun toplam elektrik enerjisi üretim kapasitesi ise 7000 MW’ın üstünde. Filosundaki gemilerin en büyüğü olan Han sınıfı teknelerin günlük üretim kapasitesi 470 MW. Denizkızı sınıfı en küçük gemilerinin üretim kapasitesi ise 40 MW. Köpekbalığı sınıfının 110-240 MW, fok sınıfının kapasitesi ise 200-260 MW. Yani değişik gereksinimlere yanıt verecek gemilerden oluşan bir üretim yelpazesi var. Ayrıca bu santrallere yakıt sağlayacak destek gemileri de söz konusu.

Karpowership yüzer santralleri dünyanın enerji sıkıntısı çeken pek çok ülkesinde hizmet veriyor. Sorun aşıldığında ve yeterli elektrik üretim kapasitesi oluştuğunda o ülkedeki hizmet sona eriyor.

Suriye’den başladım ama aslında gelmek istediğim konu KKTC’de elektrik arzındaki büyük sıkıntı. On yıllardır da çözülemeyen bir sorun. KKTC’nin kamuya ait elektrik üretim ve dağıtım şirketi Kıb-Tek’in verilerine göre ülkede günlük üretim kapasitesi 409 MW (www.kibtek.com). Bunun 148 MW’lık bölümü Aksa tarafından karşılanmakta. Ek olarak güneşli günlerin bol olduğu Kuzey Kıbrıs’ta, özel sektörün oluşturduğu güneş enerjisi tarlaları ve şahısların kurduğu çatı üstü tesisler de bulunmakta. Bunların kapasitesi de 2022 ortası itibarıyla 95 MW civarındaymış.  Kıb-Tek daha güncel bir rakam açıklamadığından daha yeni bir figür veremiyorum. (https://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n428799-kktcde-95-megawatt-gucunde-kurulu-solar-sistem-var?utm_source=chatgpt.com )

Ancak, ülkede depolama kapasitesi olmadığından, güneş enerjisinden yararlanma olanakları kısıtlı. Ayrıca KKTC dağıtım şebekesi yenilenebilir enerji santrallerine uygun tasarlanmamış olduğundan, Kıb-Tek yatırım yapmak isteyen tüzel ve gerçek kişilere bağlantı sağlamakta sıkıntı çekmekte. Tüm bu zorluklara rağmen, bu konudaki yatırımlar kör topal devam ediyor. Nitekim, KKTC’nin en büyük güneş enerjisi tarlası yatırımı için Kıbrıs Türk Sanayi Odası ve Kıbrıs Otelciler Birliği ihaleye çıktı. 25 MW gücündeki bu tesis için ihale başvuru tarihi 13 Ocak 2025’ti. Bir değişiklik olmazsa son başvuru tarihi 31 Ocak 2025. Diplomatik itiş kakış sona ererse AB de Yeşil Hat üzerinde kurulacak ve hem Kuzey’e, hem de Güney’e enerji sağlayacak bir yatırımı fonlayacak.

Ancak, ülkenin sürekli artmakta olan enerji ihtiyacı ve an az 100 MW yedek kapasiteye gereksinim olması nedeniyle, tüm bu yatırımlar yetersiz kalmakta. Yazın sıcak günlerde, aşırı yüklenme nedeniyle KKTC’de sürekli elektrik kesintileri olmakta. Kışın ısıtma gereksinmesi olan soğuk günlerde de aynı durum söz konusu. Ayrıca yedek üretim kapasitesi olmaması nedeniyle santrallerde veya dağıtım şebekesinde oluşan arızalar da ciddi kesintilere neden olmakta.

Öte yandan Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği ’nin 2023’ta yaptığı bir çalışmaya göre, ülkenin 2040’da enerji gereksinmesi 1000 MW civarında olacak. (https://ktmmob.org/kktcde-elektrik-enerjisi-uretimi/) Aynı raporda çözüm önerileri de derli toplu bir şekilde yer alıyor.

KKTC Hükümeti ise bu mevcut durumu göz ardı etmekte, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bir KKTC ziyareti esnasında yanında bulunan Aksa’nın patronuna verdiği talimat uyarınca, ülkeye kablo ile deniz altından getirilecek olan enerjiyi beklemekte. Bu projeye göre Aksa alım garantili olarak bu yatırımı gerçekleştirecek. Hani Türkiye’den bildiğimiz yolcu garantili havalimanları, hasta garantili şehir hastaneleri, araç garantili köprüler, otoyollar tünellerden bildiğimiz model. Ortada ihale filan da yok. Talimatla yapılacak bir iş.

KKTC başbakanının geçen yıl verdiği bilgiye göre, bu projenin gerçekleşmesi için bir yıl proje ve fizibilite  çalışması yapılması, üç yıl da yatırım süresine gereksinim varmış. Yani her şey yolunda giderse KKTC üç yıl daha enerji kriziyle boğuşacak. Ayrıca dağıtım şebekesini de geliştirmesi gerekecek. Onun da nasıl yapılacağı meçhul. Bir başka önemli konu, bu iki işin seri değil paralel yapılması gereksinimi. Yoksa olay Anadolu’dan Kıbrıs’a su getirilmesi projesine dönecek. Ülkeye 2015 yılında gelen suyun dağıtım şebekesi yatırımları hala tamamlanmamış durumda.

Yazının başına dönersek, bu üç yıl için Karpowership ile bir anlaşma yapılsa, elektrik konusundaki sıkıntılar büyük oranda ortadan kalkabilir, ama ilgilenen yok. Bu konuyu KKTC’nin ilk Çalışma Bakanı Sayın Hasan Özbaflı sürekli basında, televizyonlarda, sosyal medyada gündeme getiriyor. Hatta Karpowership’i KKTC’ye de ilk o getirmiş. Ama sonuç alamıyor. Tüm yetkililer parasal açıdan ülkenin en önemli ihalelerini oluşturan Kıb-Tek santrallerinin yakıt ve yedek parça ihaleleriyle uğraşıyor. Nedeni tahmin ettiğiniz gibi.

Karpowership’in Lefkoşa Köşklüçiftlik’te bir ofisi de var. Hatta 15 Haziran 2022’de, KKTC yine enerji kesintileriyle boğuşurken, hükümete bir teklif de vermis. O dönemki teklifte fiyat 7.35cent/KWh imiş. Yani o zamanki Kıb-Tek fiyatlarının yarısı. Enerji Bakanlığı ile şirket bu rakamda anlaşmış. Ancak, teklif çıkar çevrelerinin hoşuna gitmemiş olacak ki, bir türlü bağıtlanamamış, hükümet düşünce de kadük kalmış. Halbuki Karpowership ile anlaşma sağlanması halinde yakıt ve yedek parça alım ihaleleri olmayacak, suistimal olasılığı da ortadan kalkacaktı.

Peki Türkiye ne yapıyor diye sorarsanız, orada ülkeyi yönetenler yukarıda da değindiğim gibi Suriye’nin elektrik problemini çözmeye çalışıyor. Arap’ın sorununu çözmeye çalışırken, çok daha kolay çözülecek Kıbrıs Türk’ünün problemiyle yeterince ilgilenmiyorlar.

Türkiye’nin Lefkoşa Büyükelçisi ve KKTC Hükümeti’nin bu konuyu bir an evvel KKTC ile eşgüdümü sağlayan Türkiye Cumhurbaşkanı Yardımcısı Sayın Cevdet Yılmaz’a tekrar iletmeleri gerekiyor. Hatta belki MHP Genel Başkanı Sayın Devlet Bahçeli’ye de bir şekilde ulaşılmalı, Kurucu Başkanları Sayın Alpaslan Türkeş’in doğduğu bu toprakların elektrik sorununun aşılması için ricacı olunmalıdır. Sayın Türkeş’in doğduğu ve halen müze olan Lefkoşa’daki evinin zaman zaman da olsa Güney’den gelen elektriği kullanması herhalde onun da hoşuna gitmeyecektir.