Bu yazımızda Osmanlı’nın ve cumhuriyetin ilk pilotlarından Mehmet Fesa Evrensev’i kaleme aldık. Kendisi Türk Hava Kuvvetlerinin 1 numaralı savaş pilotu brövesine sahiptir. İlklerin insanı olarak Türk Hava Yollarının ilk genel müdürü olma şerefine nail olmuştur. Bu üstün havacı 73 yıllık hayatına birçok başarıyı sığdırmış, Türk havacılığında çok önemli adımların atılmasına öncülük etmiştir. Buradaki ince nokta şudur ki bizim tarihimizde de ilklere imza atan birçok başarılı insan vardır. Türk gençliği bu şahsiyetleri tanımalı ve örnek almalıdır.
Mehmet Fesa Evrensev, 1878 yılında İstanbul Gedikpaşa’da dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini İstanbul Gedikpaşa’da tamamladı. Lise eğitimine ilk olarak Galatasaray Lisesi’nde başladı, sonrasında askeri liseye geçiş yaptı ve liseyi orada tamamladı. 1897 yılında girdiği harp okulundan 1899’da Süvari Teğmeni olarak mezun oldu. Mezuniyet sonrası başladığı Süvari Dairesi’nde zamanın meşhur Bekirağa Bölüğü’nde 97 gün hapis yattı ve Erzincan’a sürgüne gönderildi. 1908 yılında II. Meşrutiyet’in ilanından sonra tekrar İstanbul’a tayin oldu ve Süvari Bölük Komutanlığı görevine getirildi. O yıllarda dünyada havacılığa ilgi artmıştı, doğal olarak Osmanlı’nın üst düzey yetkili komutanları havacılık alanındaki bu gelişmeleri daha yakından takip etmek için Almanya ve Fransa’ya ziyaretler gerçekleştirdiler. Sonrasında 1911 yılında pilotluk sınavı açıldı. Fesa Evrensev, pilotluk sınavını birincilikle kazandı ve uçuş eğitimi almak için Blériot, Fransa’ya gönderildi. Gönderilen öğrenciler Fransa’da pilotluk eğitimlerini 9 Mart 1912’de tamamladılar. Fesa Evrensev, Uluslararası Havacılık Federasyonunun 780 numaralı brövesini almıştı. Ülkemizde ise Türk Hava Kuvvetlerinin 1 numaralı brövesinin sahibi olmuştu. Bu, onun için çok büyük bir onurdu. Bilindiği üzere Fesa Bey, Türk Hava Kuvvetlerinin ilk brövesini almıştı ama kendisine ilk Türk pilotu demek doğru olmayabilir; çünkü kendisiyle birlikte eğitime gönderilen Kenan Teğmen de aynı gün 797 numaralı bröve ile mezun olmuş ve benzer çalışmalar yapmıştır.
Fesa Bey yurda dönmesinin hemen ardından, Balkan Savaşı’nda birtakım uçuş görevleri ve aynı zamanda filo komutanlığı da yaptı. Savaş sonrasında Hava Kuvvetlerinin ilk kol uçuşu Fesa Bey liderliğinde, Fazıl ve Fethi Beylerden oluşan bir ekip ile 1913’te Yeşilköy-Edirne, Edirne-Yeşilköy arasında gerçekleştirildi. Ayrıca Fesa Bey’in Yeşilköy’de kurulan uçuş okulunda başöğretmen olarak yeni pilotların yetiştirilmesinde önemli hizmetleri oldu.
Mehmet Fesa Evrensev’in Türkiye semalarında ilk uçuşunu 26 Nisan 1912 yılında gerçekleştirdiği birçok yerde ve kaynakta dile getirilmektedir. Fakat neredeyse yarım asrı havacılığa adamış Uçak Mühendisi Can Erel’in, havacılık endüstriyel tarihi alanında da yaptığı çalışmalar kapsamında, 8 yıllık araştırması neticesinde ortaya koyduğu deliller ve değerlendirmeler göstermiştir ki,
…ne İstanbul semalarında ilk uçuş 26 Nisan 1912 tarihinde yapılmıştır,
…ne o semalarda ilk uçan Osmanlı tayyaresi R.E.P. şirketine aittir,
…ne de o semalarda tayyare ile ilk uçan Fesa Yüzbaşıdır.
Can Bey, 2014 yılı sonrası sürekli temkinle yaklaştığı 26 Nisan 1912 tarihi gerekçesi ile ilgili olarak:
- Nisan 2017 tarihinde, 26 Nisan 1912 tarihi hakkında gerekçe gösterilen Servet-i Fünûn dergisinin tarihinin ve belirtilen içerik tercümesinin hatalı olduğunu ispatlamış,
- Nisan 2023 tarihinde de Üsteğmen Kenan’ın Yeşilköy’den Maltepe’ye, İstanbul semalarında 23 Nisan 1912 günü uçuş yaptığını ispat eden belgeleri içeren makalesini yayımlamıştır.
Fesa Bey 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı başlayınca, Kafkas Cephesi’ne atandı fakat Kafkasya’ya gemi ile giderken Ruslar, Karadeniz’de Amasra açıklarında gemiyi batırdılar ve gemide bulunanların tamamını esir aldılar. Hepsi esir kamplarına götürüldüler. Mehmet Fesa Bey, beş yıl sekiz ay kaldığı Sibirya’daki esir kampından kaçarak, ancak Haziran 1920’de yurda dönebildi. Kurtuluş Savaşı’na Batı Cephesi’nde katıldı, önemli hizmetler yaptı. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra İzmir’deki uçuş okuluna öğretmen olarak atandı. Kasım 1925’te henüz 47 yaşında bir binbaşı iken kendi isteğiyle emekli oldu. Emeklilik için çok genç bir yaştı ama hem esaret hem de savaşlar onu fazlasıyla yormuştu. Sonrasında 1933 yılında kurulan Türkiye’nin ilk hava taşımacılığı teşkilatı olan o günün Hava Yolları Devlet İşletme İdaresinin, bugünün Türk Hava Yollarının başına ilk genel müdür olarak atandı. Bilindiği üzere “Türk Hava Yolları” ismi 1955 yılında belirlendi ve bu isimle de Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliğinin (International Air Transport Association, IATA) üyeleri arasında yerini aldı. Fesa Evrensev, bu görevde bir yıla yakın bir süre kaldı ve sonrasında da görevinden ayrıldı. Ömrünün kalan yıllarını (1939-1950) Türk Hava Kurumuna (THK) verdiği hizmetler ile geçirdi.
Fesa Bey, 1950’de hastalanmasının ardından havacılık adına başarılarla dolu hayat serüvenini 9 Nisan 1951 tarihinde İstanbul’da tamamladı. Naaşı, Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi. Yaşamı boyunca önemli başarılara imza attı. Gümüş Liyakat, Beşinci Mecidi Nişanı, Hicaz ve İstiklal madalyalarıyla ödüllendirildi. Genç nesillere ilham kaynağı olması temennisiyle…
Yazarın Diğer Yazıları
Bu gönderi kategorisi hakkında gerçek zamanlı güncellemeleri doğrudan bildirim almak için tıklayın.
